Τι είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μία ψυχική διαταραχή, η οποία περιλαμβάνει ιδεοληψίες (εμμονές) και καταναγκασμούς.  Είναι μία από τις πιο συχνές ψυχικές ασθένειες που πλήττουν παιδιά και εφήβους. Αναφέρεται ότι εμφανίζεται στο 1-3% των ανθρώπων. Είναι η τέταρτη πιο κοινή ψυχική ασθένεια μετά από φοβίες, κατάχρηση ουσιών και βαριά κατάθλιψη.  

Οι ιδεοληψίες είναι ακούσιες, επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις. Προκαλούν στο άτομο έντονο άγχος και δυσφορία, καθώς τις βιώνει ως ανεπιθύμητες, παράλογες, απαράδεκτες και βασανιστικές. Το άτομο, συνήθως, καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια να τις αγνοήσει, να τις καταστείλει ή να τις «εξουδετερώσει» με κάποια άλλη σκέψη ή πράξη, όπως για παράδειγμα με έναν καταναγκασμό.

Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες ορατές ή νοερές πράξεις, τελετουργικού συνήθως χαρακτήρα. Το άτομο τις εκτελεί ως απόκριση σε μία ιδεοληψία ή σύμφωνα με κανόνες, στους οποίους πρέπει να υπακούσει αυστηρά. Αποσκοπούν στην εξουδετέρωση των ιδεοληψιών και στη μείωση του άγχους που αυτές προκαλούν. 

Ιδεοληψίες:

• φόβος μόλυνσης (θα μολυνθώ από κάτι που ακούμπησα)
• τελειοθηρία (υπερβολική ενασχόληση με την ακρίβεια, την τάξη και τη συμμετρία)
• φόβος ότι θα προκαλέσω κακό στον εαυτό μου ή σε κάποιον άλλον άνθρωπο
• αμφιβολίες και φόβος για την επέλευση κάποιου κακού (το μάτι της κουζίνας, η ξεκλείδωτη πόρτα)
• Προκαταλήψεις (τυχεροί και άτυχοι αριθμοί, αν δεν κάνω αυτό...θα συμβεί κάτι κακό κ.α)
• ανεπιθύμητες σκέψεις σεξουαλικού, βίαιου ή βλάσφημου περιεχομένου (κυρίως έφηβοι)

Καταναγκασμοί:

• Συχνό και υπερβολικό πλύσιμο ή/και καθαριότητα, συνήθως με τελετουργικό τρόπο
• Συχνός και υπερβολικός επανέλεγχος (ότι δεν ξέχασε κάτι) 
• Τακτοποίηση  και ακρίβεια αντικείμενων με έναν συγκεκριμένο τρόπο που είναι πάντοτε ο ίδιος.
• Συχνές κι  επίμονες διαβεβαιώσεις (Δεν θα μου συμβεί κάτι..)
• Επανάληψη ίδιων πράξεων ί (ξαναδιαβάζει ή ξαναγράφει κάτι,)
• Νοητικοί καταναγκασμοί  (προσευχή, μέτρημα)
• Υπερβολική ανησυχία για ασήμαντα πράγματα και για ασήμαντες 
• Τοποθέτηση αντικειμένων σε σειρά ή ανακατάταξή τους μέχρι να νιώσει ένα αίσθημα ότι όλα είναι «εντάξει» 
• Συσσώρευση αντικειμένων, θεωρώντας ότι ίσως τα χρειαστεί στο μέλλον
• Ακολουθία συγκεκριμένων συμπεριφορών
• Λεκτικοί καταναγκασμοί

Αίτια

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχει νευροβιολογική βάση, με τις μελέτες να δείχνουν ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί διαφορετικά στους ανθρώπους με τη διαταραχή. Μια ανωμαλία ή έλλειψη ισορροπίας στους νευροδιαβιβαστές, εμπλέκεται στην διαταραχή. 

Ποια μπορεί να είναι τα προειδοποιητικά σημάδια της ΙΨΔ;

Το παιδί/έφηβος μπορεί να:

• Καθυστερεί πολύ να ολοκληρώσει ένα έργο ακόμη και σε απλές δραστηριότητες
• Κάνει συχνές και επίμονες ερωτήσεις σχετικά με την υγεία των μελών της οικογένειας
• Ανησυχεί υπερβολικά για ασήμαντα πράγματα και για ασήμαντες λεπτομέρειες
• Αντιδρά ακραία σε ασήμαντα πράγματα
• Δυσκολεύεται ή/και καθυστερεί να κοιμηθεί για να ολοκληρώσει τις εργασίες του
• Αλλάζει τις διατροφικές του συνήθειες
• Εμφανίζει έντονη αναποφασιστικότητα
• Η καθημερινότητα του γίνεται με πολύ μεγάλη δυσκολία
• Ξοδεύει αδικαιολόγητα πολύ χρόνο για τις καθημερινές του ρουτίνες, όπως για την προσωπική του υγιεινή, για το φαγητό ή για το ντύσιμο 
• Επαναλαμβάνει συνεχώς τις ίδιες πράξεις
• Ζητάει επίμονα διαβεβαιώσεις και δε δείχνει καθησυχάζει εύκολα
• Είναι τελειομανής, νευριάζει και εύκολα χάνει την ψυχραιμία του, εάν δεν καταφέρνει κάτι τέλεια 
• Αλλάζει τις διατροφικές του συνήθειες
• Εμφανίζει έντονη αναποφασιστικότητα
• Η καθημερινότητα του γίνεται με πολύ μεγάλη δυσκολία
• Προσπαθεί να αποκρύψει τις περίεργες συμπεριφορές του, «εξαφανίζεται» για αρκετή ώρα στην τουαλέτα ή στο δωμάτιό του
• Θυμώνει και αναστατώνεται υπερβολικά, όταν το διακόπτουν κατά τη διάρκεια μιας ρουτίνας ή μιας καθημερινής πράξης

Πώς η ΙΨΔ επηρεάζει τα παιδιά και  τους εφήβους;

Η ΙΨΔ μπορεί να κάνει την καθημερινή ζωή πολύ αγχωτική για τα παιδιά.  Οι τελετουργίες συνήθως χρειάζονται πολύ χρόνο και τα παιδιά συχνά αργούν στο σχολείο ή στις δραστηριότητες τους.  Αυτό συχνά οδηγεί σε εντάσεις ή συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια.  Τα παιδιά δεν μπορούν να απολαύσουν τον χρόνο με φίλους ή να διασκεδάσουν όταν οι ψυχαναγκασμοί καταλαμβάνουν όλο τον ελεύθερο χρόνο τους.  Στο σχολείο, οι εμμονές και οι τελετουργίες όπως ο έλεγχος, η διαγραφή και η εκ νέου εκτέλεση εργασιών επηρεάζουν την προσοχή και τη συγκέντρωση, την ολοκλήρωση των εργασιών και τη φοίτηση στο σχολείο.  Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι δεν κατανοούν τι τους συμβαίνει, ανησυχούν κι εργάζονται σκληρά για να κρύψουν τους καταναγκασμούς τους.  Οι μέρες τους είναι κουραστικές και συχνά καταπατούν τα ωράρια του ύπνου  προκειμένου να ολοκληρώσουν τις υποχρεώσεις τους.  Συνεπώς, κοιμούνται αργά και είναι κουρασμένα κατά τη διάρκεια της ημέρας.  Όλο αυτό το άγχος επηρεάζει τα συναισθήματά τους (λύπη, θυμός, εκρήξεις).

Πώς η ΙΨΔ επηρεάζει την οικογένεια;

Η οικογένεια υποφέρει συχνά όταν ένα παιδί παρουσιάζει ΙΨΔ. Αρχικά, οι γονείς μπορεί να μπερδεύονται ή να απογοητεύονται από τις περίεργες συμπεριφορές του παιδιού τους. Μπορεί να φοβούνται όταν το παιδί τους αναστατώνεται και δείχνει να μην μπορεί να σταματήσει τους καταναγκασμούς.

Τα παιδιά μπορεί να ωθούν τις οικογένειές τους να συμμετέχουν στην ΙΨΔ  με πολλούς, διαφορετικούς τρόπους:  Συχνά αναζητούν διαβεβαίωση, ρωτώντας επανειλημμένα τους γονείς τους τις ίδιες ερωτήσεις και απαιτώντας απαντήσεις κάθε φορά. Μπορεί να χρειάζονται βοήθεια από γονείς και αδέλφια για την ολοκλήρωση των τελετουργιών τους. Μπορεί να επιμείνουν στους γονείς και τα αδέλφια να ακολουθούν τους καταναγκασμούς  τους. Μπορεί να θυμώνουν πολύ αν δεν γίνεται το δικό τους. Όλα αυτά είναι πολύ αγχωτικά για την οικογένεια, η οποία αισθάνεται ότι δεν μπορεί να χαλαρώσει και ότι η ζωή στο σπίτι είναι πολύ τεταμένη. Οι γονείς μπορεί να αισθάνονται ότι πρέπει να αλλάξουν την καθημερινή ρουτίνα της οικογένειας ή να παραδοθούν  στις απαιτήσεις του παιδιού για να αποτρέψουν τον θυμό και την ανησυχία του. Είναι φυσικό να περάσουν από πολλά διαφορετικά συναισθήματα, όπως φόβο, απογοήτευση, θυμό, ενοχή και θλίψη. Ανησυχούν συχνά για το αν το παιδί τους θα επανέλθει και πώς θα είναι το μέλλον τους.

Μπορεί να αντιμετωπιστεί η ΙΨΔ σε παιδιά και εφήβους;

Η θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής εξαρτάται από το πώς επιδρά η κατάσταση στη λειτουργικότητα του ατόμου. Η θεραπεία περιλαμβάνει:

• Ψυχοθεραπεία
• Φαρμακευτική αγωγή
• Συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής

Τι είναι η Γνωσιακή – Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία (CBT) και πώς λειτουργεί;

Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η CBT είναι η θεραπεία επιλογής για παιδιά με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.  Χρησιμοποιώντας μια στρατηγική που ονομάζεται πρόληψη έκθεσης και απόκρισης (ERP), τα παιδιά και οι έφηβοι μπορούν να μάθουν ότι αυτά είναι υπεύθυνα, όχι η διαταραχή.  Μπορούν να μάθουν να πράττουν το αντίθετο από αυτό που τους λέει η διαταραχή, αντιμετωπίζοντας τους φόβους τους αργά σε μικρά βήματα (έκθεση), χωρίς να υποχωρούν στις τελετουργίες (πρόληψη της απόκρισης).  Η ERP τους βοηθά να ανακαλύψουν ότι οι φόβοι τους δεν γίνονται πραγματικότητα και ότι μπορούν να εξοικειωθούν  ή να συνηθίσουν στο τρομακτικό συναίσθημα, όπως θα μπορούσαν να συνηθίσουν το κρύο νερό στην πισίνα.

Φαρμακευτική αγωγή σε παιδιά και εφήβους

Η φαρμακευτική αγωγή που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ΙΨΔ σε παιδιά είναι αντικαταθλιπτικά που ονομάζονται εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI's).  Τα φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη μόνο όταν τα συμπτώματα είναι μέτρια έως σοβαρά. 

Νομίζω ότι το παιδί μου μπορεί να έχει ΙΨΔ. Τι πρέπει να κάνω;

Έχετε ήδη κάνει ένα σημαντικό βήμα φροντίζοντας να ενημερωθείτε και διαβάζοντας αυτό το άρθρο.  Εάν τα συμπτώματα αναστατώνουν το παιδί σας και παρεμβαίνουν στην καθημερινή του ζωή (σχολείο, φίλοι, συμπεριφορά κ.λπ.), μιλήστε μαζί του και ζητήστε βοήθεια από κάποιον ειδικό επαγγελματία ψυχικής υγείας.  Είστε ο καλύτερος υποστηρικτής του παιδιού σας. Είναι σημαντικό να βρείτε την  κατάλληλη υποστήριξη που αναζητάτε. 

Μπορεί επίσης να σας ενδιαφέρουν:

• Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή / Oppositional Defiant Disorder - ODD 
• Σύνδρομο Tourette 
• Δυσφορία φύλου 
• Κατάθλιψη σε παιδιά και εφήβους

Best Seller Βιβλία Ψυχολογίας:

• Ανακαλύπτοντας εμένα | ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 
• Παι-Ζωντας με το παιδί μέσα μας | Εγχειρίδιο δραστηριοτήτων - Τεύχος 1ο 
• Μίλα μου | Ένα διδακτικό και θεραπευτικό εργαλείο

@upbility.gr

Πηγές:

• Barrett, P. M., Farrell, L., Pina, A. A., Peris, T. S., & Piacentini, J. (2008). Evidence-based psychosocial treatments for child and adolescent obsessive-compulsive disorder.
• Aureen Pinto Wagner, Ph.D., Clinical Associate Professor of Neurology
• Nationwide Children’s Hospital, Nationwide Children’s Guide to OCD
• Brauer, L., Lewin, A. B., & Storch, E. A. (2011). Evidence-based treatment for pediatric obsessive-compulsive disorder
• Farrell, L. J., Schlup, B., & Boschen, M. J. (2010). Cognitive–behavioral treatment of childhood obsessive-compulsive disorder in community-based clinical practice: Clinical significance and benchmarking against efficacy. Behaviour Research and Therapy
• Fischer, D. J., Himle, J. A., & Hanna, G. L. (1998). Group behavioral therapy for adolescents with obsessive-compulsive disorder
• March, J. S., & Mulle, K. (1998). OCD in children and adolescents: a cognitive-behavioral treatment manual
• Peris, T. S., & Piacentini, J. (2013). Optimizing treatment for complex cases of childhood obsessive compulsive disorder