Η πρώτη μέρα του παιδιού σας στο σχολείο αποτελεί ορόσημο, το οποίο, εκτός από ενθουσιασμό, προκαλεί και κάποιον φόβο. Θέλετε το παιδί σας να κάνει φίλους, να τα πάει καλά με τα μαθήματά του και να απολαύσει τη μαθησιακή διαδικασία. Τι γίνεται, όμως, όταν το παιδί δεν έχει τις απαραίτητες δεξιότητες για να πετύχει αυτούς τους στόχους;
Τα παιδιά με διαταραχή αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) δυσκολεύονται στις κοινωνικές τους επαφές και αλληλεπιδράσεις. Ωστόσο, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων μπορούν να τα βοηθήσουν να νιώσουν πιο άνετα σε διαφορετικά περιβάλλοντα.
Παρακάτω θα βρείτε διάφορες πληροφορίες για τη σχέση μεταξύ κοινωνικών δεξιοτήτων και αυτισμού καθώς και τρόπους με τους οποίους μπορείτε να παρέμβετε!
Κοινωνικές δεξιότητες και αυτισμός
Η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι ένας από τους τομείς όπου γίνονται περισσότερο αισθητά τα ελλείμματα που δημιουργεί η ΔΑΦ. Τα νευροτυπικά παιδιά γρήγορα εξοικειώνονται με την έννοια της κοινωνικής συμπεριφοράς κατά την επαφή τους με άλλα άτομα. Αντιθέτως, τα παιδιά με ΔΑΦ χρειάζονται αναλυτική καθοδήγηση για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να δρουν στις διάφορες κοινωνικές καταστάσεις.
Τα ελλείμματα κοινωνικών δεξιοτήτων στα παιδιά με αυτισμό αφορούν, κυρίως, τη χρήση της γλώσσας σε πραγματικές συνθήκες επικοινωνίας. Η διαταραχή κοινωνικής επικοινωνίας συχνά επικαλύπτεται από τον όρο-ομπρέλα της ΔΑΦ λόγω ομοιοτήτων στη διάγνωσή τους. Κοινό εύρημα αποτελεί η δυσκολία των παιδιών να:
- απαντούν όταν κάποιος τους μιλάει
- κατανοούν τις χειρονομίες και τη γλώσσα του σώματος
- μοιράζονται και να ελέγχουν τα συναισθήματά τους
- ακούν τους άλλους χωρίς να τους διακόπτουν
- παρακολουθούν μια συζήτηση και να μένουν προσηλωμένα σε ένα συγκεκριμένο θέμα
- αναφέρουν στοιχεία που σχετίζονται με το θέμα συζήτησης
- διατηρούν τη βλεμματική επαφή
- αντιλαμβάνονται τις διαφορές μεταξύ των εννοιών του χαιρετισμού, του σχολίου, της ερώτησης κ.τ.λ.
- επισημαίνουν τις διαφορές μεταξύ σαρκαστικής, χιουμοριστικής και ιδιωματικής χρήσης της γλώσσας
- δημιουργούν μακροχρόνιες φιλίες
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις σε παιδιά με αυτισμό για την καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων είναι ζωτικής σημασίας για τη γενικότερη ανάπτυξη αυτών των ατόμων. Μάλιστα, σύμφωνα με μελέτες, όσο νωρίτερα ξεκινήσουν αυτές οι παρεμβάσεις τόσο καλύτερα θα είναι τα αποτελέσματα.
Θεραπευτικές παρεμβάσεις για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων
Ψυχολόγοι, λογοθεραπευτές, εκπαιδευτικοί και γονείς μπορούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία της θεραπευτικής παρέμβασης, η οποία συνδυάζει τις δραστηριότητες με τα παιχνίδια ρόλων και άλλου είδους διασκεδαστικές ασχολίες. Ο κύριος στόχος είναι να μάθουν τα παιδιά να χειρίζονται διαφορετικές κοινωνικές καταστάσεις.
Πώς θα βοηθήσετε τα παιδιά να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες
Προτού ξεκινήσει το θεραπευτικό ταξίδι των παιδιών για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων, θα πρέπει εσείς να αλλάξετε τον τρόπο σκέψης σας. Αρχικά, θα πρέπει να απαλλαγείτε από πεποιθήσεις και προκαταλήψεις σας σχετικά με τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι, γενικώς, εύκολες για τα νευροτυπικά άτομα. Η υιοθέτηση, όμως, της άποψης ότι οι κοινωνικές δεξιότητες συνιστούν απλή έννοια μπορεί να αποδειχθεί επιζήμια για την ανάπτυξη του παιδιού. Αποδεχθείτε, λοιπόν, το γεγονός ότι τα παιδιά θα μάθουν αυτές τις συμπεριφορές με τον δικό τους ρυθμό.
Παράλληλα, αφαιρέστε από το λεξιλόγιό σας τους χαρακτηρισμούς «σωστός τρόπος σκέψης» και «λανθασμένος τρόπος σκέψης», αντικαθιστώντας τους με τις εκφράσεις «αναμενόμενος τρόπος δράσης» και «μη αναμενόμενος τρόπος δράσης». Εξηγήστε στο παιδί ποιοι είναι οι αναμενόμενοι τρόποι δράσης και γιατί πρέπει να τους υιοθετήσει. Μην παραλείψετε να διευκρινίσετε γιατί οι μη αναμενόμενοι τρόποι δράσης ενδέχεται να προκαλέσουν σύγχυση στους άλλους ανθρώπους.
Για παράδειγμα, αν το παιδί δεν καταφέρνει να διατηρήσει τη βλεμματική επαφή, μην του πείτε ότι είναι λάθος αυτό που κάνει. Προσπαθήστε να του εξηγήσετε ότι οι άνθρωποι συνηθίζουν να κοιτούν ο ένας τον άλλον όταν μιλούν. Ταυτίστε τη δημιουργία βλεμματικής επαφής με τη διατήρηση της φιλίας και την εστίαση της προσοχής!
Δραστηριότητες στο σπίτι για τα άτομα με αυτισμό
Οι νευροτυπικοί γονείς ενδέχεται να δυσκολευτούν να μάθουν στα παιδιά τους τις κοινωνικές δεξιότητες, καθώς οι ίδιοι τις διαθέτουν εκ γενετής. Ωστόσο, λίγες δραστηριότητες στο σπίτι αρκούν για την εξοικείωση με τις δεξιότητες επικοινωνίας!
Μάθετε στα παιδιά σας τις κοινωνικές δεξιότητες, ζητώντας τους να σας μιμηθούν! Ο έλεγχος των συναισθημάτων αποτελεί, συνήθως, πρόβλημα για τα παιδιά με ΔΑΦ. Αν εξηγήσετε μεγαλοφώνως στα παιδιά τη διαδικασία σκέψης σας, θα τα βοηθήσετε να αντιληφθούν τη σχέση μεταξύ των πραγμάτων.
Αν έχει σκιστεί το πουλόβερ σας, μπορείτε, για παράδειγμα, να πείτε: «Αχ, όχι! Έσκισα το αγαπημένο μου πουλόβερ. Γι’ αυτό νιώθω λυπημένος/λυπημένη και ελαφρώς τσαντισμένος/τσαντισμένη. Να το μαντάρω ή να αγοράσω καινούργιο;». Εξηγώντας στο παιδί σας τον τρόπο σκέψης σας το βοηθάτε να βάλει σε τάξη τα συναισθήματά του.
Κάποιες άλλες μέθοδοι για την εξοικείωση των παιδιών με τις κοινωνικές δεξιότητες είναι οι εξής:
- ενασχόληση με παιχνίδια ρόλων μέσω των οποίων θα αναδειχθούν οι αναμενόμενες αντιδράσεις
- ενασχόληση με παιχνίδια που θα βοηθήσουν τα παιδιά να μάθουν να μοιράζονται αντικείμενα και να παίζουν όταν είναι η σειρά τους
- ενθάρρυνση της συμμετοχής των παιδιών σε ομαδικές δραστηριότητες
- χρήση φωτογραφιών και ιστοριών για την ανάδειξη συμπεριφορών
- συζήτηση για το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς, σύνδεσή της με οικείες για το παιδί καταστάσεις, αναλυτική εξήγηση των συστατικών στοιχείων της κοινωνικής δεξιότητας
Ελπιδοφόρα ήταν τα αποτελέσματα που προέκυψαν από μελέτες παρέμβασης αναφορικά με τη μοντελοποίηση μέσω βίντεο (videomodeling) και τη αυτοβιντεοσκόπηση (videoself-modeling,VSM). Τα παιδιά παρακολουθούν σύντομα βίντεο που αναπαριστάνουν συγκεκριμένες συμπεριφορές, όπως η δημιουργία βλεμματικής επαφής και ο χαιρετισμός των φίλων. Στη συνέχεια, καλούνται να αναπαραγάγουν και να ακολουθήσουν αυτές τις συμπεριφορές.
Στην αυτοβιντεοσκόπηση, το παιδί αναλαμβάνει το ρόλο του μοντέλου. Για παράδειγμα, μπορείτε να βιντεοσκοπήσετε το παιδί σας να παίζει κάποιο επιτραπέζιο παιχνίδι και, στη συνέχεια, να παρακολουθήσετε το υλικό μαζί του, συζητώντας διάφορα θέματα, όπως η αποδοχή της ήττας, η υποχρέωση του κάθε παίκτη να περιμένει τη σειρά του για να παίξει κ.τ.λ.
Εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες μέσω του σχολείου
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων πρέπει να συνεχίζονται και στο σχολικό περιβάλλον. Ένα από τα πρώτα πράγματα που πρέπει να κάνουν οι εκπαιδευτικοί είναι η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για αυτό το σκοπό.
Τα παιδιά με ΔΑΦ συνήθως πάσχουν από αισθητηριακά προβλήματα, όπως επιβεβαίωσε το 98% των γονέων που συμμετείχαν σε σχετική έρευνα. Οι παιδαγωγοί θα πρέπει να το λάβουν υπ’ όψιν τους και να δημιουργήσουν συμπεριληπτικές τάξεις.
Σε ένα ιδανικό περιβάλλον μάθησης απουσιάζουν οι θόρυβοι, ο έντονος φωτισμός και οι περισπασμοί. Επίσης, δεδομένου ότι η πείνα και η δίψα επηρεάζουν το επίπεδο προσοχής κατά τη μαθησιακή διαδικασία, θα πρέπει να μεριμνήσετε ώστε να είναι σταθερές οι ώρες των διαλειμμάτων για σνακ και εύκολη η πρόσβαση στο νερό. Με αυτόν τον τρόπο, θα διατηρείται η εστίαση της προσοχής των παιδιών.
Οι ομότιμοι μέντορες μπορούν να συμβάλουν άκρως αποτελεσματικά στην κοινωνικοποίηση των παιδιών με νευροποικιλότητα. Ο παιδαγωγός φροντίζει να εκπαιδεύσει είτε κάποιον μαθητή, είτε μια ομάδα παιδιών είτε και ολόκληρη την τάξη, προκειμένου να αναλάβει τον ρόλο του διδάσκοντα ή του ειδικού φίλου. Οι ομότιμοι μέντορες υποδεικνύουν τη σωστή συμπεριφορά και διευκολύνουν τη διαδικασία της μάθησης μέσω του παιχνιδιού.
Σύμφωνα με μελέτες, οι ομότιμοι μέντορες έχουν ιδιαίτερη απήχηση σε παιδιά της ηλικιακής ομάδας 3-8 ετών. Το όφελος είναι αμφίδρομο, καθώς και οι μαθητές που αναλαμβάνουν τον ρόλο των ομότιμων μεντόρων απολαμβάνουν κι αυτοί την όλη διαδικασία.
Η εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες μέσω της διδασκαλίας στη σχολική τάξη μπορεί να γίνει και με άλλους τρόπους, όπως είναι:
- η ενασχόληση με ομαδικά παιχνίδια ρόλων που εστιάζονται σε συμπεριφορές που εκδηλώνονται στην τάξη
- η ανάγνωση κοινωνικών ιστοριών που δείχνουν αποδεκτές αντιδράσεις, σε συνδυασμό με σχετική συζήτηση
- ο σχεδιασμός φύλλων εργασίας και δραστηριοτήτων που αφορούν τα συναισθήματα, τις εκφράσεις χαιρετισμού και τη φιλία
- η ενασχόληση με παιχνίδια μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων, έτσι ώστε οι συμμετέχοντες να μάθουν να περιμένουν τη σειρά τους για να παίξουν
Η εκπαίδευση στις κοινωνικές δεξιότητες μέσω του σχολείου δεν θα πρέπει να διαφέρει από αυτή που παρέχεται στο σπίτι με τις σχετικές δραστηριότητες. Ισχύει και το αντίστροφο. Αν οι γονείς και οι παιδαγωγοί εφαρμόσουν ένα συνεκτικό σχέδιο δράσης, το παιδί μπορεί να φτάσει σε ένα λειτουργικό επίπεδο επικοινωνίας.
Εξοικείωση με τους βασικούς τρόπους επικοινωνίας
Είναι απογοητευτικό να βλέπει κανείς, είτε είναι γονιός είτε παιδαγωγός, ένα παιδί να δυσκολεύεται να χρησιμοποιήσει τις κοινωνικές δεξιότητες. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει επηρεάζουν όλους τους τομείς της ζωής του, από τις σχέσεις του μέχρι τη μόρφωσή του. Η επαγγελματική και οικογενειακή ζωή του καθώς και η ψυχική του υγεία επιβαρύνονται κατά την περίοδο της ενηλικίωσης.
Εντούτοις, οι κοινωνικές δεξιότητες και ο αυτισμός δεν πρέπει να θεωρούνται ασύμβατες έννοιες. Χάρη στις κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις, τα παιδιά με ΔΑΦ μπορούν να μάθουν να επικοινωνούν!
Αν επιθυμείτε να βοηθήσετε το παιδί σας να αποκτήσει επικοινωνιακές δεξιότητες, ανατρέξτε στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη για τον Αυτισμό που έχουμε δημιουργήσει. Θα βρείτε, επίσης, έτοιμο υλικό, όπως εικονοκάρτες και φύλλα εργασίας.
Copyright Upbility 2022
Διαβάστε επίσης:
- Αυτισμός και σχολικός εκφοβισμός ή αλλιώς bullying
- Αυτισμός και δυσκολίες στη διατροφή
- Αυτισμός και Στερεότυπες κινήσεις
- Σύνδρομο Άσπεργκερ (Asperger): Οδηγός για την οικογένεια και τους φίλους
- Περιβαλλοντικές Τοξίνες και Αυτισμός
- Διαταραχές ύπνου και Αυτισμός
Σεμινάριο on Demand για τον Αυτισμό: Κινητικές Δεξιότητες και Αυτισμός για Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας
