Τι είναι η Δυσπραξία. Συμπτώματα και αντιμετώπιση

Τι είναι η Δυσπραξία;

Η δυσπραξία, που στη διεθνή ταξινόμηση αναφέρεται ως Αναπτυξιακή Διαταραχή Συντονισμού, είναι μια νευροαναπτυξιακή δυσκολία που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος σχεδιάζει, οργανώνει και εκτελεί τις κινήσεις και δεν σχετίζεται με «τεμπελιά», «αδεξιότητα» ή έλλειψη προσπάθειας, αλλά με τον κινητικό προγραμματισμό, δηλαδή το πώς το παιδί αντιλαμβάνεται την κίνηση, τη διασπά σε βήματα, τη συντονίζει και την ολοκληρώνει με ακρίβεια· έτσι, ένα παιδί μπορεί να έχει καλή νοητική επάρκεια και κατανόηση, αλλά να δυσκολεύεται σε δεξιότητες που για τους συνομηλίκους του είναι σχεδόν αυτόματες, όπως να κουμπώσει ρούχα, να κόψει με ψαλίδι, να γράψει καθαρά και γρήγορα, να πιάσει μπάλα, να κρατήσει ισορροπία ή να ακολουθήσει μια ακολουθία κινήσεων σε παιχνίδι ή άθλημα, με τις δυσκολίες αυτές να επιμένουν στον χρόνο, να επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα και να μην εξηγούνται καλύτερα από άλλη ιατρική ή νευρολογική κατάσταση, κάτι που αποτελεί βασικό κριτήριο για τη διάγνωση·

Ένα χρήσιμο «κλειδί» κατανόησης είναι ότι το παιδί συνήθως ξέρει τι πρέπει να κάνει, όμως ο οργανισμός του δυσκολεύεται στο πώς να το κάνει, οπότε μπορεί να καταλαβαίνει π.χ. πώς δένουμε κορδόνια αλλά να μπερδεύεται ή να κουράζεται όταν χρειάζεται να εκτελέσει την ακολουθία των κινήσεων, κάτι που συχνά φαίνεται ως αργός ρυθμός, ανασφάλεια στην κίνηση, πτώσεις, «συγκρούσεις» με αντικείμενα ή αποφυγή δραστηριοτήτων που απαιτούν συντονισμό· επειδή η δυσπραξία είναι νευροαναπτυξιακή, δεν «φεύγει» απλώς με την ηλικία, αλλά με σωστή παρέμβαση πολλά παιδιά μαθαίνουν στρατηγικές αντιστάθμισης και βελτιώνουν σημαντικά τη λειτουργικότητά τους, ενώ το προφίλ δυσκολιών συνήθως παραμένει αλλάζει μορφή, περνώντας από δυσκολίες στο παιχνίδι και στις βασικές δεξιότητες αυτοεξυπηρέτησης σε δυσκολίες στη γραφή, στην οργάνωση σχολικών απαιτήσεων, στη φυσική αγωγή ή στην αυτονομία της εφηβείας.

Επιπολασμός της δυσπραξίας

Η δυσπραξία εκτιμάται ότι επηρεάζει μεταξύ 5-10% του πληθυσμού, με μεγαλύτερο επιπολασμό στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες. Παρά τον επιπολασμό της, υπάρχουν αρκετές κοινές παρανοήσεις γύρω από τη δυσπραξία, οι οποίες μπορεί να εμποδίζουν τη σωστή διάγνωση και υποστήριξη.

Μια κοινή παρανόηση είναι ότι η δυσπραξία επηρεάζει μόνο τον σωματικό συντονισμό. Ενώ ο κινητικός συντονισμός είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της δυσπραξίας, μπορεί επίσης να επηρεάσει τη γνωστική και συναισθηματική λειτουργία. Ένα παιδί με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύεται με τον προγραμματισμό και την οργάνωση, την επεξεργασία πληροφοριών και τη ρύθμιση των συναισθημάτων.

Βασικά σημεία-κλειδιά

1. Η δυσπραξία (Αναπτυξιακή Διαταραχή Συντονισμού) είναι νευροαναπτυξιακή δυσκολία του κινητικού σχεδιασμού, η οποία κάνει τις κινήσεις πιο αργές, αδέξιες ή ανακριβείς και επηρεάζει την καθημερινή λειτουργικότητα στο σπίτι, στο σχολείο και στο παιχνίδι. 
2. Η διάγνωση δεν βασίζεται σε «αδεξιότητα», αλλά στο πόσο οι κινητικές δυσκολίες επηρεάζουν τη ζωή του παιδιού και στο ότι δεν εξηγούνται καλύτερα από άλλη νευρολογική ή αναπτυξιακή κατάσταση. 
3. Η πιο αποτελεσματική παρέμβαση είναι λειτουργική και στοχευμένη σε πραγματικές δεξιότητες, με έγκαιρη έναρξη, σταθερή εξάσκηση και συνεργασία οικογένειας–σχολείου–θεραπευτών, ώστε το παιδί να αναπτύξει αυτονομία και θετική αυτοεικόνα.

Πόσο συχνή είναι η δυσπραξία σήμερα και τι ισχύει για την Ελλάδα

Η δυσπραξία θεωρείται από τις συχνότερες νευροαναπτυξιακές δυσκολίες της παιδικής ηλικίας. Οι διεθνείς μελέτες συγκλίνουν στο ότι περίπου 5% έως 6% των παιδιών σχολικής ηλικίας εμφανίζουν δυσκολίες που πληρούν τα κριτήρια της αναπτυξιακής διαταραχής συντονισμού. Με απλά λόγια, σε μια τάξη 20–25 παιδιών, είναι πιθανό να υπάρχει τουλάχιστον ένα παιδί που αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες κινητικού συντονισμού, ακόμη κι αν αυτό δεν έχει αναγνωριστεί επίσημα.

Σε αρκετές έρευνες παρατηρείται μεγαλύτερη συχνότητα στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα ξέρουμε ότι τα κορίτσια συχνά «περνούν κάτω από το ραντάρ», γιατί μπορεί να παρουσιάζουν πιο ήπιες ή λιγότερο «ορατές» δυσκολίες, ή να αποφεύγουν δραστηριότητες που τις εκθέτουν. Αυτό σημαίνει ότι το πραγματικό ποσοστό στα κορίτσια πιθανόν είναι υψηλότερο από αυτό που δείχνουν οι διαγνώσεις.

Για την Ελλάδα δεν υπάρχουν ακόμη εκτεταμένα, επίσημα επιδημιολογικά δεδομένα σε επίπεδο πληθυσμού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η δυσπραξία είναι πιο σπάνια εδώ. Το πιο πιθανό είναι ότι υποδιαγιγνώσκεται, για τρεις κυρίως λόγους:

1. Χαμηλή ενημέρωση
   Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί δεν γνωρίζουν τη δυσπραξία ως ξεχωριστή διαταραχή. Έτσι τα παιδιά συχνά χαρακτηρίζονται απλώς ως αδέξια, αργά, αφηρημένα ή «χωρίς ενδιαφέρον για τα αθλήματα» και δεν φτάνουν εγκαίρως για αξιολόγηση.
2. Σύγχυση με άλλες δυσκολίες
   Η δυσπραξία συχνά συνυπάρχει με ΔΕΠΥ, μαθησιακές ή αισθητηριακές δυσκολίες. Όταν ένα παιδί αξιολογείται κυρίως για κάτι άλλο (π.χ. προσοχή ή λόγο), το κινητικό προφίλ μπορεί να μείνει στο παρασκήνιο, παρότι επηρεάζει έντονα τη λειτουργικότητα.
3. Καθυστέρηση στην παραπομπή
   Επειδή αρκετές δεξιότητες αναπτύσσονται σταδιακά, υπάρχει η τάση να περιμένουμε «να ωριμάσει». Όταν όμως οι δυσκολίες επιμένουν και επηρεάζουν την αυτοεξυπηρέτηση, το παιχνίδι ή το σχολείο, το παιδί μπορεί να χάσει πολύτιμο χρόνο χωρίς υποστήριξη.

Ένα σημείο που συχνά μπερδεύει τις οικογένειες είναι ότι η δυσπραξία δεν φαίνεται πάντα από πολύ νωρίς. Σε ορισμένα παιδιά γίνεται πιο ξεκάθαρη όταν αυξάνονται οι απαιτήσεις: στο νηπιαγωγείο με το ψαλίδι, τις κατασκευές και την οργάνωση του παιχνιδιού ή στο Δημοτικό με τη γραφή, τη φυσική αγωγή και την ανάγκη για πιο σύνθετη αυτονομία. Αυτό εξηγεί γιατί πολλά παιδιά διαγιγνώσκονται αργότερα απ’ όσο θα βοηθούσε.

Δείτε υλικό και βιβλία για παιδιά με Δυσπραξία. Έχουμε συγκεντρώσει μια σειρά από εργαλεία, φύλλα εργασίας και ασκήσεις που συμβάλλουν στην ανάπτυξη των κατάλληλων δεξιοτήτων παιδιών με Δυσπραξία.

Πρώιμα σημάδια δυσπραξίας ανά ηλικία

Η δυσπραξία δεν φαίνεται με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα παιδιά ούτε εμφανίζεται πάντα «θεαματικά» από πολύ νωρίς. Πολλές φορές γίνεται πιο ξεκάθαρη όταν αυξάνονται οι απαιτήσεις του περιβάλλοντος: στο παιχνίδι, στην προσχολική τάξη και κυρίως στο σχολείο. Γι’ αυτό είναι χρήσιμο να ξέρουμε τι παρατηρούμε σε κάθε ηλικία.

2–3 ετών

Σ’ αυτή την ηλικία τα παιδιά μαθαίνουν ραγδαία μέσα από την κίνηση και το παιχνίδι. Όταν υπάρχει δυσπραξία, μπορεί να δούμε:

• Δυσκολία στο να τρέξει, να ανέβει σκαλιά ή να σκαρφαλώσει με ασφάλεια, σε σύγκριση με συνομηλίκους.
• Συχνά σκοντάμματα ή πτώσεις χωρίς να υπάρχει κάτι «προφανές» στο περιβάλλον.
• Δυσκολία στο να κλωτσήσει μπάλα, να την πετάξει ή να την πιάσει, ακόμη και σε απλό παιχνίδι.
• Αργός ρυθμός στην απόκτηση δεξιοτήτων αυτοεξυπηρέτησης, όπως να βγάλει παπούτσια, να τραβήξει το παντελόνι, να χρησιμοποιήσει κουτάλι.
• Αποφυγή παιχνιδιών που απαιτούν συντονισμό, π.χ. να ανεβεί σε τσουλήθρα ή να παίξει κυνηγητό.
• Μεγαλύτερη κόπωση ή εύκολη απογοήτευση όταν μια δραστηριότητα ζητά «πολλά βήματα».

Σε αυτή τη φάση οι δυσκολίες μπορεί να μοιάζουν με γενική κινητική ανωριμότητα. Το στοιχείο που μας κινητοποιεί είναι αν η εικόνα επιμένει και επηρεάζει την καθημερινότητα.

4–6 ετών (προσχολική ηλικία)

Εδώ οι απαιτήσεις σε λεπτή κινητικότητα και οργάνωση παιχνιδιού αυξάνονται. Συχνά παρατηρούμε:

• Δυσκολία στο ψαλίδι, στο κόψιμο κατά μήκος μιας γραμμής ή σε απλές χειροτεχνίες.
• Δυσκολία στο σχέδιο, στις γραμμές, στους κύκλους, στο «γέμισμα» ζωγραφιάς χωρίς να βγαίνει πολύ έξω από τα όρια.
• Ανώριμη ή άβολη λαβή μολυβιού που δεν σταθεροποιείται με τον καιρό.
• Δυσκολία στο ντύσιμο: κουμπιά, φερμουάρ, παπούτσια, αλλά και γενικά το να βάλει στα σωστά σημεία τα ρούχα.
• Αργό ή «χαοτικό» παιχνίδι: μπορεί να θέλει να παίξει, αλλά δυσκολεύεται να οργανώσει την κίνηση, να μιμηθεί ακολουθίες ή να μπει σε παιχνίδια με κανόνες.
• Δυσκολία σε προ-αθλητικές δεξιότητες: άλμα με δύο πόδια, κουτσό, ισορροπία σε δοκό/γραμμή.
• Το παιδί φαίνεται να χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο για να μάθει μια νέα κινητική δεξιότητα και να την αυτοματοποιήσει.

Στο νηπιαγωγείο συχνά ακούγεται το σχόλιο ότι το παιδί προσπαθεί αλλά δυσκολεύεται, ή ότι αποφεύγει δραστηριότητες που απαιτούν δεξιότητα χεριών.

6–9 ετών (πρώτες τάξεις Δημοτικού)

Εδώ η δυσπραξία γίνεται ιδιαίτερα εμφανής, κυρίως λόγω γραφής και σχολικών απαιτήσεων:

• Αργή, κουραστική γραφή με χαμηλή αναγνωσιμότητα.
• Δυσκολία στην αντιγραφή από πίνακα: χάνει τη θέση, ξεχνάει γράμματα, αργεί πολύ.
• Πόνος ή κόπωση στο χέρι μετά από λίγη γραφή.
• Δυσκολία στην οργάνωση του τετραδίου: ανισομεγέθη γράμματα, λάθος αποστάσεις, δυσκολία στα περιθώρια.
• Αδεξιότητα στη φυσική αγωγή και στα ομαδικά παιχνίδια, που μπορεί να οδηγεί σε αποφυγή ή σε πειράγματα.
• Δυσκολία σε πρακτικές σχολικές δεξιότητες: να ανοίξει/κλείσει κασετίνα, να κόψει και να κολλήσει, να κρατήσει σωστά χάρακα, να οργανώσει την τσάντα.
• Το παιδί δείχνει να «ξέρει» το μάθημα προφορικά, αλλά να μην μπορεί να το δείξει γραπτά.

Σε αυτήν την ηλικία, αν η δυσπραξία δεν αναγνωριστεί, αρχίζει να επηρεάζει έντονα την αυτοπεποίθηση.

10+ ετών και εφηβεία

Καθώς μεγαλώνει, οι δυσκολίες μετακινούνται από το καθαρά κινητικό στο λειτουργικό και οργανωτικό:

• Συνεχίζει να δυσκολεύεται σε δραστηριότητες που απαιτούν ακρίβεια, ταχύτητα και συντονισμό.
• Αποφεύγει αθλήματα ή ομαδικές δραστηριότητες λόγω άγχους επίδοσης.
• Δυσκολεύεται να διαχειριστεί πολλαπλές απαιτήσεις: σχολείο, φροντιστήριο, μετακινήσεις, εξοπλισμό.
• Παρουσιάζει χαμηλή αυτοεκτίμηση, ειδικά αν έχει «ιστορικό αποτυχιών» σε κινητικές ή σχολικές δεξιότητες.
• Μπορεί να εμφανίσει άγχος, κοινωνική απόσυρση ή έντονη κόπωση, γιατί χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια για να κάνει τα ίδια πράγματα με τους άλλους.

Σε αυτή τη φάση το παιδί ωφελείται πολύ όταν η υποστήριξη συνδυάζει πρακτικές δεξιότητες με ενίσχυση αυτοεικόνας.

Ενδείξεις ανησυχίας — πότε ζητάμε αξιολόγηση

Ζητάμε αξιολόγηση όταν βλέπουμε ότι οι δυσκολίες:

• επιμένουν στον χρόνο και δεν βελτιώνονται με τη φυσιολογική ωρίμανση,
• επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα (σπίτι, παιχνίδι, σχολείο),
• δεν εξηγούνται από άλλους λόγους, όπως όραση, μυϊκή αδυναμία ή γενικότερη νευρολογική πάθηση.

Πιο συγκεκριμένα, είναι σημαντικό να κινητοποιηθούμε όταν:

• Το παιδί δυσκολεύεται σημαντικά σε λεπτές δεξιότητες (γραφή, ψαλίδι, κουμπιά) σε σχέση με συνομηλίκους και αυτό προκαλεί κόπωση ή αποφυγή.
• Υπάρχουν σταθερά προβλήματα ισορροπίας ή συντονισμού που περιορίζουν το παιχνίδι και τη συμμετοχή.
• Η σχολική επίδοση πέφτει κυρίως λόγω γραπτού έργου, ενώ προφορικά δείχνει καλύτερη κατανόηση.
• Το παιδί αρχίζει να νιώθει ότι δεν τα καταφέρνει, αποφεύγει δραστηριότητες ή φοβάται να δοκιμάσει.
• Οι εκπαιδευτικοί αναφέρουν ότι χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο, βοήθεια ή καθοδήγηση σε κινητικές ή πρακτικές εργασίες.

Η έγκαιρη αξιολόγηση δεν είναι «ταμπέλα». Είναι ο τρόπος να καταλάβουμε τι δυσκολεύει πραγματικά το παιδί και να του δώσουμε εργαλεία, πριν οι δυσκολίες χτίσουν απογοήτευση και χαμηλή αυτοπεποίθηση.

Διάγνωση της δυσπραξίας

Η διάγνωση της δυσπραξίας περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση από μια ομάδα επαγγελματιών, συμπεριλαμβανομένου παιδίατρου ή νευρολόγου, ψυχολόγου και εργοθεραπευτή. Η αξιολόγηση συνήθως περιλαμβάνει λεπτομερές ιατρικό και αναπτυξιακό ιστορικό, παρατηρήσεις της συμπεριφοράς και των κινήσεων του ατόμου και τυποποιημένες δοκιμασίες κινητικού συντονισμού και γνωστικής λειτουργίας. Τα κριτήρια του DSM-5 για τη διάγνωση της δυσπραξίας περιλαμβάνουν:

• Δυσκολίες στον κινητικό συντονισμό που επηρεάζουν σημαντικά τις καθημερινές δραστηριότητες και την ακαδημαϊκή ή επαγγελματική απόδοση
• Συμπτώματα που επιμένουν για τουλάχιστον έξι μήνες και δεν οφείλονται σε άλλες ιατρικές ή νευρολογικές καταστάσεις
• Συμπτώματα που δεν μπορούν να εξηγηθούν από διανοητική αναπηρία ή οπτική αναπηρία

Τύποι δυσπραξίας

Υπάρχουν διάφοροι τύποι δυσπραξίας που μπορούν να επηρεάσουν διαφορετικές πτυχές της λειτουργικότητας ενός ατόμου. Ακολουθούν ορισμένοι από τους πιο συχνά αναγνωρισμένους τύπους δυσπραξίας:

Λεκτική δυσπραξία: Η λεκτική δυσπραξία επηρεάζει την ομιλία και τη γλώσσα. Μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στην άρθρωση, την προφορά και την άνετη ομιλία.

Προφορική δυσπραξία: Αυτός ο τύπος δυσπραξίας επηρεάζει τον συντονισμό των μυών που χρησιμοποιούνται για την κατανάλωση τροφής και την κατάποση. Μπορεί να προκαλέσει δυσκολία με το δάγκωμα, το μάσημα και την κατάποση της τροφής.

Οφθαλμοκινητική δυσπραξία: Αυτός ο τύπος δυσπραξίας επηρεάζει την κίνηση των ματιών και την οπτική επεξεργασία. Μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στην παρακολούθηση κινούμενων αντικειμένων, στην εστίαση σε εργασίες που απαιτούν οπτική προσοχή και στη χωρική αντίληψη.

Δυσπραξία των άκρων: Αυτός ο τύπος δυσπραξίας επηρεάζει τον συντονισμό των κινήσεων των άκρων. Μπορεί να προκαλέσει δυσκολία σε εργασίες που απαιτούν λεπτές κινητικές δεξιότητες, όπως η γραφή, το σχέδιο ή η χρήση εργαλείων.

Ιδεοκινητική δυσπραξία: Αυτός ο τύπος δυσπραξίας επηρεάζει τον σχεδιασμό και την εκτέλεση εκούσιων κινήσεων. Μπορεί να προκαλέσει δυσκολία σε εργασίες που απαιτούν μια ακολουθία κινήσεων, όπως το δέσιμο των κορδονιών των παπουτσιών, το κούμπωμα των ρούχων ή το βούρτσισμα των δοντιών.

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου

Τα ακριβή αίτια της δυσπραξίας δεν είναι πλήρως κατανοητά, αλλά οι ερευνητές πιστεύουν ότι προκαλείται από έναν συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ακολουθούν ορισμένοι από τους παράγοντες που έχουν αναγνωριστεί ως πιθανές αιτίες ή παράγοντες κινδύνου για τη δυσπραξία:

Γενετικοί παράγοντες: Η δυσπραξία τείνει να εμφανίζεται σε οικογένειες, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει μια γενετική συνιστώσα. Ωστόσο, δεν έχουν εντοπιστεί συγκεκριμένα γονίδια ως μοναδική αιτία της δυσπραξίας.

Ανάπτυξη του εγκεφάλου: Η δυσπραξία πιστεύεται ότι προκαλείται από ανωμαλίες στον τρόπο ανάπτυξης του εγκεφάλου, ιδίως στις περιοχές που ελέγχουν τον συντονισμό της κίνησης και την επεξεργασία πληροφοριών. Ανώριμος τρόπος διαχείρισης της πληροφορίας από τον εγκέφαλο, που συνεπάγεται σε κακή μετάδοση των μηνυμάτων προς το σώμα.

Πρόωρη γέννηση ή χαμηλό βάρος γέννησης: Τα βρέφη που γεννιούνται πρόωρα ή έχουν χαμηλό βάρος γέννησης διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν δυσπραξία.

Έκθεση σε αλκοόλ ή ναρκωτικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης: Οι μητέρες που καταναλώνουν αλκοόλ ή ναρκωτικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχουν περισσότερες πιθανότητες να αποκτήσουν παιδιά με δυσπραξία.

Άλλες ιατρικές παθήσεις: Η δυσπραξία είναι πιο συχνή σε άτομα με άλλες ιατρικές παθήσεις, όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD), η διαταραχή του φάσματος του αυτισμού (ASD) και η εγκεφαλική παράλυση.

Συμπτώματα της δυσπραξίας

Η δυσπραξία μπορεί να παρουσιαστεί με διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικά άτομα, αλλά εδώ είναι μερικά από τα κοινά συμπτώματα που σχετίζονται με την πάθηση:

A. Σωματικά συμπτώματα:

Κακή ισορροπία και συντονισμός: Ένα παιδί με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύεται με την ισορροπία και τον συντονισμό, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να εκτελέσει απλές σωματικές εργασίες, όπως το να στέκεται με το ένα πόδι ή να κάνει ποδήλατο.

Δυσκολία με τις λεπτές κινητικές δεξιότητες: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύονται με τις λεπτές κινητικές δεξιότητες, καθιστώντας δύσκολο να κάνουν πράγματα όπως το δέσιμο των κορδονιών των παπουτσιών, τη χρήση σκευών ή τη γραφή.

Κακός συντονισμός χεριού-ματιού: Ένα παιδί με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύεται στον συντονισμό χεριού-ματιού, με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να πιάσει μια μπάλα ή να ασχοληθεί με αθλήματα.

Δυσκολία με τις ακαθάριστες κινητικές δεξιότητες: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύονται με τις αδρές κινητικές δεξιότητες, όπως το τρέξιμο, το άλμα ή το πήδημα.

B. Γνωστικά συμπτώματα:

Κακές οργανωτικές δεξιότητες: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύονται με τον προγραμματισμό και την οργάνωση, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν εργασίες που απαιτούν πολλαπλά βήματα.

Κακή μνήμη: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύονται με τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να θυμηθούν οδηγίες ή να ανακαλέσουν λεπτομέρειες.

Δυσκολία με τη χωρική αντίληψη: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύονται με τη χωρική αντίληψη, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να πλοηγηθούν σε νέα περιβάλλοντα ή να κρίνουν αποστάσεις.

Αργή επεξεργασία πληροφοριών: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύονται να επεξεργαστούν γρήγορα τις πληροφορίες, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν συζητήσεις ή διαλέξεις στην τάξη.

C. Κοινωνικά και συναισθηματικά συμπτώματα:

Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να παλεύουν με χαμηλή αυτοεκτίμηση λόγω των δυσκολιών τους στον συντονισμό και σε άλλες εργασίες.

Άγχος: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να βιώνουν άγχος που σχετίζεται με τις δυσκολίες τους στις καθημερινές εργασίες και στις κοινωνικές καταστάσεις.

Κοινωνική απομόνωση: Τα άτομα με δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύονται να συμμετάσχουν σε κοινωνικές δραστηριότητες λόγω των δυσκολιών τους με τον συντονισμό και άλλες εργασίες.

 

Λεκτική δυσπραξία

Η λεκτική δυσπραξία, επίσης γνωστή ως παιδική απραξία του λόγου (CAS), είναι μια νευρολογική διαταραχή που επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να σχεδιάζει και να συντονίζει τις κινήσεις που απαιτούνται για την ομιλία. Πρόκειται για μια κινητική διαταραχή του λόγου που επηρεάζει την ικανότητα παραγωγής ήχων, συλλαβών και λέξεων και όχι την πραγματική κατανόηση της γλώσσας.

Τα άτομα με λεκτική δυσπραξία μπορεί να δυσκολεύονται να ξεκινήσουν την ομιλία, να παράγουν σαφή και κατανοητή ομιλία και να συντονίσουν τις κινήσεις των χειλιών, της γλώσσας και της γνάθου που απαιτούνται για την ομιλία. Κάνει διάφορες κινήσεις με τη γλώσσα και τα χείλη προσπαθώντας να παράξει λέξεις. Η σοβαρότητα της λεκτικής δυσπραξίας μπορεί να ποικίλλει ευρέως, από ήπια έως σοβαρή.

Η διάγνωση της λεκτικής δυσπραξίας μπορεί να είναι δύσκολη, καθώς δεν υπάρχει ένα μόνο τεστ ή σύμπτωμα που να υποδεικνύει οριστικά την πάθηση. Για τη διάγνωση της λεκτικής δυσπραξίας χρησιμοποιείται συνήθως μια διεπιστημονική προσέγγιση, που περιλαμβάνει λογοθεραπευτή, νευρολόγο και εργοθεραπευτή. Η θεραπεία για τη λεκτική δυσπραξία συχνά περιλαμβάνει εντατική λογοθεραπεία για τη βελτίωση του κινητικού σχεδιασμού και του συντονισμού, καθώς και άλλες στρατηγικές για την υποστήριξη της επικοινωνίας, όπως συσκευές επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας (AAC).

Είναι σημαντικό να αναγνωρίζετε και να υποστηρίζετε τα άτομα με λεκτική δυσπραξία, καθώς η έγκαιρη παρέμβαση και η θεραπεία μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τα αποτελέσματα και την ποιότητα ζωής. Η κατανόηση των συμπτωμάτων και των προκλήσεων της λεκτικής δυσπραξίας μπορεί επίσης να συμβάλει στη μείωση του στίγματος και στην προώθηση της συμμετοχικότητας και της αποδοχής των ατόμων με διαταραχές επικοινωνίας.

Διάγνωση της δυσπραξίας

A. Εργαλεία διαλογής και αξιολόγησης:

Τα εργαλεία διαλογής και αξιολόγησης χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό της δυσπραξίας και άλλων αναπτυξιακών διαταραχών. Ακολουθούν ορισμένα εργαλεία διαλογής και αξιολόγησης που χρησιμοποιούνται συνήθως:

Μπαταρία αξιολόγησης της κίνησης για παιδιά (MABC): Πρόκειται για μια τυποποιημένη δοκιμασία που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση των κινητικών δεξιοτήτων και του συντονισμού στα παιδιά.

Ερωτηματολόγιο για τις αναπτυξιακές διαταραχές συντονισμού (DCDQ): Πρόκειται για ένα ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του κινητικού συντονισμού ενός παιδιού και τον εντοπισμό συμπτωμάτων δυσπραξίας.

Beery-Buktenica Developmental Test of Visual-Motor Integration (VMI): Πρόκειται για ένα τεστ που χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του οπτικοκινητικού συντονισμού ενός παιδιού και τον εντοπισμό οπτικοκινητικών ελλειμμάτων.

B. Διαδικασία παραπομπής και αξιολόγησης:

Εάν υπάρχει υποψία δυσπραξίας, το πρώτο βήμα είναι να μιλήσετε με έναν πάροχο υγειονομικής περίθαλψης. Μπορεί να γίνει παραπομπή σε έναν ειδικό, όπως παιδίατρο, νευρολόγο ή εργοθεραπευτή. Η διαδικασία αξιολόγησης περιλαμβάνει συνήθως ένα ολοκληρωμένο ιατρικό και αναπτυξιακό ιστορικό, παρατηρήσεις της συμπεριφοράς και των κινήσεων του ατόμου και τυποποιημένες δοκιμασίες κινητικού συντονισμού και γνωστικής λειτουργίας.

C. Διεπιστημονική προσέγγιση της διάγνωσης:

Για τη διάγνωση της δυσπραξίας συνιστάται διεπιστημονική προσέγγιση. Αυτή περιλαμβάνει μια ομάδα επαγγελματιών από διαφορετικούς τομείς, όπως η ιατρική, η ψυχολογία και η εργοθεραπεία, που συνεργάζονται για την αξιολόγηση και τη διάγνωση της πάθησης. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει στην εξασφάλιση μιας πιο ακριβούς διάγνωσης και να παρέχει μια πιο ολοκληρωμένη κατανόηση των δυνατών σημείων και των προκλήσεων του ατόμου. Μια διεπιστημονική ομάδα μπορεί επίσης να βοηθήσει στον προσδιορισμό των κατάλληλων θεραπειών και παρεμβάσεων για την υποστήριξη των αναγκών του ατόμου.

Πώς επηρεάζει η δυσπραξία την καθημερινότητα του παιδιού

Η δυσπραξία δεν είναι απλώς μια δυσκολία στον συντονισμό. Επειδή ο κινητικός σχεδιασμός συμμετέχει σχεδόν σε κάθε δραστηριότητα, η επίδραση φαίνεται σε τρεις βασικές περιοχές: αυτοεξυπηρέτηση, σχολείο, παιχνίδι/κοινωνική ζωή.

Στο σπίτι και στην αυτοεξυπηρέτηση

Το παιδί μπορεί να δυσκολεύεται σε καθημερινές διαδικασίες που απαιτούν ακολουθία μικρών κινήσεων:

• ντύσιμο και γδύσιμο (κουμπιά, φερμουάρ, παπούτσια, ζώνες)
• προσωπική υγιεινή (πλύσιμο δοντιών, βούρτσισμα, λούσιμο)
• χρήση μαχαιροπίρουνων, άνοιγμα συσκευασιών, σερβίρισμα
• τακτοποίηση παιχνιδιών ή τσάντας, γιατί απαιτεί οργάνωση χώρου/κινήσεων

Συχνά δεν είναι ότι δεν θέλει. Είναι ότι η προσπάθεια το κουράζει περισσότερο απ’ όσο φαίνεται, με αποτέλεσμα να αργεί, να αποφεύγει ή να θυμώνει.

Στο παιχνίδι και στον ελεύθερο χρόνο

Το παιχνίδι είναι το «φυσικό πεδίο μάθησης» της κίνησης. Ένα παιδί με δυσπραξία μπορεί:

• να δυσκολεύεται στα παιχνίδια με κανόνες, γιατί χρειάζεται ταυτόχρονα κίνηση, ρυθμό, προσανατολισμό
• να αποφεύγει αθλήματα ή ομαδικές δραστηριότητες, ειδικά αν έχει βιώσει πτώσεις ή πειράγματα
• να φαίνεται «παθητικό» στο παιχνίδι, όχι από έλλειψη ενδιαφέροντος, αλλά επειδή η οργάνωση της κίνησης του κοστίζει πολύ

Αυτό έχει συνέπειες και κοινωνικά. Όταν το παιδί δεν μπορεί εύκολα να μπει στο κοινό παιχνίδι, συχνά μένει στο περιθώριο ή επιλέγει πιο μοναχικές δραστηριότητες.

Στο σχολείο

Η σχολική ηλικία είναι η περίοδος που η δυσπραξία «φαίνεται» περισσότερο, γιατί οι απαιτήσεις είναι συνεχείς και μετρήσιμες.

• Γραφή: χαμηλή ταχύτητα, κόπωση, δυσανάγνωστο γραπτό έργο.
• Αντιγραφή: χάνει τη θέση, μπερδεύει σειρές, χρειάζεται πολύ χρόνο.
• Οργάνωση υλικών: κασετίνα, τετράδια, ψαλίδι, χάρακα, γεωμετρικά εργαλεία.
• Φυσική αγωγή: δυσκολία σε ασκήσεις που απαιτούν ισορροπία, ρυθμό, συντονισμό.

Ένα κλασικό μοτίβο είναι ότι το παιδί μπορεί να ξέρει το μάθημα προφορικά, αλλά να μην το αποδίδει γραπτά. Αυτό, χωρίς υποστήριξη, οδηγεί σε άδικη πίεση και συχνά σε λάθος συμπεράσματα για ικανότητες ή προσπάθεια.

Συναισθηματικές και κοινωνικές επιπτώσεις

Όταν ένα παιδί προσπαθεί συνεχώς και «δεν του βγαίνει», αρχίζει να χτίζεται αρνητική αυτοεικόνα. Οι πιο συχνές συνέπειες που βλέπουμε είναι:

• χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθηση ότι υστερεί
• άγχος επίδοσης, ειδικά σε σχολικές εργασίες ή αθλητικές δραστηριότητες
• αποφυγή νέων κινήσεων από φόβο αποτυχίας
• θυμός/εκρήξεις, που συχνά είναι αποτέλεσμα ματαίωσης
• κοινωνική απόσυρση όταν νιώθει ότι δεν «ανήκει» στο παιχνίδι της παρέας

Αυτές οι δυσκολίες δεν είναι «δευτερεύουσες». Επηρεάζουν την ποιότητα ζωής όσο και το κινητικό κομμάτι, γι’ αυτό η παρέμβαση χρειάζεται να βλέπει το παιδί ολιστικά.

Συνυπάρχουσες δυσκολίες (συννοσηρότητα)

Η δυσπραξία συχνά δεν εμφανίζεται μόνη της. Πολλά παιδιά παρουσιάζουν και άλλες νευροαναπτυξιακές ή συναισθηματικές δυσκολίες. Αυτό είναι σημαντικό για δύο λόγους:
α) εξηγεί γιατί τα συμπτώματα είναι διαφορετικά από παιδί σε παιδί,
β) καθορίζει τι είδους υποστήριξη χρειάζεται.

Οι πιο συχνές συνυπάρχουσες δυσκολίες είναι:

ΔΕΠΥ

Πολλά παιδιά με δυσπραξία έχουν και δυσκολίες προσοχής/παρορμητικότητας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το παιδί μπορεί να δυσκολεύεται διπλά:

• να οργανώσει την κίνηση,
• και να παραμείνει συγκεντρωμένο στην ακολουθία βημάτων.

ΔΑΦ

Η συνύπαρξη δυσπραξίας και ΔΑΦ είναι επίσης συχνή. Σε τέτοιες περιπτώσεις βλέπουμε συχνά μεγαλύτερες δυσκολίες στο παιχνίδι, στον μιμητισμό και στην ευελιξία κινήσεων.

Μαθησιακές δυσκολίες

Η δυσπραξία μπορεί να επηρεάσει έντονα τη γραφή και την οργάνωση του γραπτού λόγου, άρα να μοιάζει ή να συνοδεύει μαθησιακές δυσκολίες. Δεν σημαίνει ότι το παιδί δεν κατανοεί, αλλά ότι έχει εμπόδιο στην έκφραση.

Αισθητηριακές δυσκολίες

Σε αρκετά παιδιά συνυπάρχουν δυσκολίες στην επεξεργασία αισθητηριακών πληροφοριών (π.χ. αφή, ισορροπία, θέση σώματος). Αυτό μπορεί να κάνει την κίνηση ακόμη πιο δύσκολη, γιατί το σώμα δεν «ενημερώνει» με ακρίβεια τον εγκέφαλο.

Άγχος

Το άγχος μπορεί να εμφανιστεί ως συνέπεια των κινητικών δυσκολιών, αλλά μερικές φορές συνυπάρχει ανεξάρτητα. Σε κάθε περίπτωση, χρειάζεται προσοχή γιατί επηρεάζει άμεσα τη συμμετοχή του παιδιού.

Διαφορική διάγνωση: τι μπορεί να μοιάζει με δυσπραξία

Η δυσπραξία έχει χαρακτηριστικά που μπορεί να θυμίζουν άλλες δυσκολίες. Η σωστή αξιολόγηση είναι σημαντική, ώστε να μην «χάνονται» παιδιά σε λάθος κατεύθυνση υποστήριξης. Τα βασικά σημεία της διαφορικής διάγνωσης είναι τα εξής:

1) Γενική κινητική ανωριμότητα

Στα μικρότερα παιδιά μπορεί να υπάρχει απλώς καθυστέρηση ωρίμανσης. Η διαφορά είναι ότι στην κινητική ανωριμότητα βλέπουμε σταθερή, φυσιολογική πρόοδο. Στη δυσπραξία η πρόοδος είναι πιο αργή, με έντονη αστάθεια στην εκτέλεση και με σαφή επίδραση στην καθημερινότητα. 

2) Νοητική αναπηρία

Η δυσπραξία δεν εξηγείται από χαμηλότερο νοητικό επίπεδο. Εάν οι δυσκολίες αφορούν κυρίως την κίνηση, ενώ ο λόγος, η κατανόηση και η σκέψη είναι ανάλογες της ηλικίας, η εικόνα παραπέμπει σε δυσπραξία.

3) Εγκεφαλική παράλυση ή άλλες νευρολογικές παθήσεις

Στη δυσπραξία δεν υπάρχουν σταθερά νευρολογικά σημεία (π.χ. σπαστικότητα, σαφής μυϊκή αδυναμία, παθολογικά αντανακλαστικά). Όταν υπάρχουν τέτοια στοιχεία, εξετάζεται διαφορετική αιτιολογία.

4) Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής – υπερκινητικότητας

Η ΔΕΠΥ μπορεί να προκαλεί αδεξιότητα λόγω βιασύνης, παρορμητικότητας ή έλλειψης συγκέντρωσης. Στη δυσπραξία το πρόβλημα είναι ο κινητικός σχεδιασμός, ακόμη κι όταν το παιδί είναι συγκεντρωμένο. Πολύ συχνά όμως οι δύο δυσκολίες συνυπάρχουν. 

5) Διαταραχή αυτιστικού φάσματος

Στη ΔΑΦ μπορεί να υπάρχει κινητική αδεξιότητα και δυσκολία μιμητισμού. Η δυσπραξία όμως δεν συνοδεύεται από τα βασικά κοινωνικοεπικοινωνιακά χαρακτηριστικά της ΔΑΦ. Και εδώ η συνύπαρξη είναι συχνή, γι’ αυτό χρειάζεται διεπιστημονική ματιά.

Πώς γίνεται η αξιολόγηση της δυσπραξίας

Η διάγνωση στηρίζεται σε τέσσερα βασικά κριτήρια:

1. η κινητική επίδοση είναι σημαντικά χαμηλότερη από το αναμενόμενο για την ηλικία,
2. οι δυσκολίες επηρεάζουν καθημερινές δραστηριότητες και σχολική/κοινωνική λειτουργικότητα,
3. το προφίλ υπάρχει από την αναπτυξιακή ηλικία,
4. δεν εξηγείται καλύτερα από άλλη κατάσταση.

Τι περιλαμβάνει πρακτικά η αξιολόγηση

• αναπτυξιακό και ιατρικό ιστορικό
• συστηματική παρατήρηση σε οργανωμένες και ελεύθερες δραστηριότητες
• σταθμισμένα τεστ κινητικού συντονισμού
• αξιολόγηση οπτικοκινητικού συντονισμού και σωματογνωσίας
• εκτίμηση λειτουργικών δεξιοτήτων καθημερινής ζωής στο σπίτι/σχολείο

Στόχος δεν είναι μόνο η «ετικέτα», αλλά να αποτυπωθεί πού ακριβώς δυσκολεύεται το παιδί και τι το βοηθά.

Τι λέει η έρευνα σήμερα για αποτελεσματικές παρεμβάσεις

Η σύγχρονη έρευνα δείχνει ότι οι πιο αποτελεσματικές παρεμβάσεις είναι αυτές που δουλεύουν πάνω σε πραγματικές καθημερινές δεξιότητες, όχι μόνο σε «ασκήσεις κίνησης».

Παρεμβάσεις προσανατολισμένες στο έργο

Αυτές οι παρεμβάσεις βασίζονται στην εξάσκηση συγκεκριμένων στόχων που έχουν νόημα για το παιδί, όπως:

• να μάθει να δένει κορδόνια
• να γράφει πιο σταθερά
• να χειρίζεται ψαλίδι
• να συμμετέχει σε ένα άθλημα ή παιχνίδι

Η έρευνα δείχνει ότι η στοχευμένη εξάσκηση σε πραγματικές δεξιότητες έχει σαφώς καλύτερα αποτελέσματα από γενικές ασκήσεις «ενδυνάμωσης» ή «ισορροπίας» χωρίς λειτουργικό πλαίσιο.

Γνωστικές – στρατηγικές προσεγγίσεις

Ιδιαίτερα θετικά αποτελέσματα έχει μια προσέγγιση όπου το παιδί μαθαίνει να σκέφτεται την κίνηση σε βήματα, να σχεδιάζει τη δράση του και να αξιολογεί τι πήγε καλά και τι όχι. Αυτό βοηθά να αυτοματοποιήσει δεξιότητες και να μεταφέρει τη μάθηση σε νέες καταστάσεις.

Τι σημαίνει πρώιμη και συστηματική παρέμβαση

Πρώιμη παρέμβαση δεν σημαίνει «πολλές ώρες χωρίς στόχο». Σημαίνει:

• ξεκινάμε μόλις οι δυσκολίες επηρεάζουν λειτουργικά το παιδί
• θέτουμε σαφείς στόχους μετρήσιμους
• δουλεύουμε συστηματικά, με συνεργασία οικογένειας και σχολείου
• παρακολουθούμε την πρόοδο και αναπροσαρμόζουμε

Έτσι αποφεύγουμε να «χτίζεται» ματαίωση και χαμηλή αυτοεικόνα.

Πρακτικός οδηγός για γονείς στο σπίτι

Ο ρόλος της οικογένειας είναι καθοριστικός, όχι για να γίνει «θεραπευτής», αλλά για να βοηθήσει το παιδί να ζει με λιγότερη πίεση και περισσότερη αυτονομία.

1) Σπάμε τις δραστηριότητες σε μικρά βήματα

Δίνουμε μία οδηγία τη φορά και δείχνουμε πρακτικά.
Παράδειγμα: «Πιάνω το κορδόνι – κάνω σταυρό – περνάω από κάτω – σφίγγω».
Η πολυβηματική καθοδήγηση μειώνει το χάος που νιώθει το παιδί.

2) Χτίζουμε ρουτίνες με οπτική στήριξη

Ένα απλό πρόγραμμα με εικόνες ή λέξεις (π.χ. πρωινή ρουτίνα, ντύσιμο, σχολική τσάντα) βοηθά πολύ, γιατί μετατρέπει τη διαδικασία σε σταθερή ακολουθία.

3) Επιλέγουμε παιχνίδια που ενισχύουν συντονισμό χωρίς να πιέζουν

Παιχνίδια ισορροπίας, στόχου, κατασκευών, ρυθμού, αλλά με κλίμα χαράς και όχι επίδοσης. Το παιδί χρειάζεται πολλές ευκαιρίες εξάσκησης χωρίς φόβο αποτυχίας.

4) Δίνουμε χρόνο και αποφεύγουμε τις «γρήγορες λύσεις»

Όταν βιαζόμαστε και κάνουμε εμείς τη δουλειά, το παιδί χάνει την ευκαιρία να μάθει. Προτιμάμε να προετοιμαζόμαστε νωρίτερα, ώστε να έχει χρόνο να δοκιμάσει.

5) Προστατεύουμε την αυτοεκτίμηση

Λέμε καθαρά ότι η δυσκολία είναι νευροαναπτυξιακή, όχι προσωπικό ελάττωμα. Επαινούμε την προσπάθεια και όχι μόνο το αποτέλεσμα.

Υποστήριξη στο σχολείο στην Ελλάδα

Στο ελληνικό σχολικό πλαίσιο, η δυσπραξία μπορεί να αναγνωριστεί ως ειδική μαθησιακή/αναπτυξιακή δυσκολία που επηρεάζει λειτουργικά τη φοίτηση. Η επίσημη αξιολόγηση γίνεται μέσω των αρμόδιων δομών, και από εκεί προκύπτουν οι κατάλληλες υποστηρίξεις.

Τι είδους υποστήριξη μπορεί να δοθεί

• εξατομικευμένες προσαρμογές στην τάξη
• ενίσχυση από Τμήμα Ένταξης ή εκπαιδευτικό παράλληλης στήριξης όταν υπάρχει ανάγκη
• ατομικό πρόγραμμα εκπαίδευσης με πρακτικούς στόχους λειτουργικότητας
• συνεργασία εκπαιδευτικών και θεραπευτών με την οικογένεια

Προσαρμογές που κάνουν μεγάλη διαφορά

• περισσότερο χρόνος σε γραπτές εργασίες και τεστ
• περιορισμός αντιγραφής από πίνακα, χρήση φωτοτυπιών/σήμανσης άσκησης
• δυνατότητα προφορικής εξέτασης όταν η γραφή μπλοκάρει την απόδοση
• εργονομική στήριξη στη γραφή (στάση σώματος, λαβές μολυβιού, γραμμές οδηγούς)
• σαφείς οδηγίες σε μικρά βήματα
• αποφυγή τιμωρίας για χαμηλή ταχύτητα ή «ακατάστατα» τετράδια

Πυρήνας είναι να μην αξιολογείται το παιδί για αυτό που το δυσκολεύει νευρολογικά, αλλά για τη γνώση που έχει.

Θεραπεία και διαχείριση της δυσπραξίας

A. Θεραπευτικές επιλογές:

Υπάρχουν διάφορες θεραπευτικές επιλογές για τα άτομα με δυσπραξία, μεταξύ των οποίων:

Εργοθεραπεία: Η εργοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να βελτιώσουν τις κινητικές τους δεξιότητες, να αναπτύξουν αντισταθμιστικές στρατηγικές και να βελτιώσουν την ικανότητά τους να εκτελούν καθημερινές εργασίες.

Λογοθεραπεία: Η λογοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να βελτιώσουν τις δεξιότητες λεκτικής επικοινωνίας τους και να αναπτύξουν στρατηγικές για να ξεπεράσουν τις προκλήσεις λόγου και ομιλίας.

Φυσικοθεραπεία: Η φυσικοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να βελτιώσουν τον σωματικό τους συντονισμό και να αναπτύξουν στρατηγικές για να ξεπεράσουν τις ακαθάριστες κινητικές προκλήσεις.

Γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να αναπτύξουν στρατηγικές αντιμετώπισης και να βελτιώσουν τη συναισθηματική τους ευημερία.

B. Στρατηγικές για το σπίτι και το σχολείο:

Υπάρχουν πολλές στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με δυσπραξία να επιτύχουν στο σπίτι και στο σχολείο, όπως

Σπάσιμο των καθηκόντων σε μικρότερα βήματα: Ο διαχωρισμός των εργασιών σε μικρότερα βήματα μπορεί να τις κάνει πιο εύχρηστες και να μειώσει το άγχος και την απογοήτευση.

Χρήση οπτικών βοηθημάτων: Τα οπτικά βοηθήματα, όπως οι λίστες ελέγχου και τα χρονοδιαγράμματα, μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με δυσπραξία να οργανώσουν τις σκέψεις τους και να παραμείνουν προσηλωμένα στα καθήκοντά τους.

Παροχή επιπλέον χρόνου και διευκολύνσεων: Η παροχή επιπλέον χρόνου για τις εργασίες και διευκολύνσεων, όπως η προνομιακή θέση ή ένα ήσυχο περιβάλλον εργασίας, μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να επιτύχουν στο σχολείο και σε άλλα περιβάλλοντα.

Ενθάρρυνση της σωματικής δραστηριότητας: Η τακτική σωματική δραστηριότητα, όπως η κολύμβηση ή η γιόγκα, μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση του συντονισμού και των κινητικών δεξιοτήτων.

C. Υποστηρικτική τεχνολογία και διευκολύνσεις:

Η υποστηρικτική τεχνολογία και οι προσαρμογές μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με δυσπραξία να ξεπεράσουν τις προκλήσεις και να επιτύχουν σε διάφορα περιβάλλοντα. Ορισμένα παραδείγματα υποστηρικτικής τεχνολογίας και προσαρμογών περιλαμβάνουν:

Λογισμικό υπαγόρευσης: Το λογισμικό υπαγόρευσης μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να γράφουν και να πληκτρολογούν πιο εύκολα.

Τεχνολογία μετατροπής ομιλίας σε κείμενο: Η τεχνολογία Speech-to-text μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να επικοινωνούν πιο εύκολα και αποτελεσματικά.

Προσαρμοστικές συσκευές για τη γραφή και άλλες λεπτές κινητικές εργασίες: Οι προσαρμοστικές συσκευές, όπως οι λαβές μολυβιών και οι στυλό με βάρος, μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα με δυσπραξία να βελτιώσουν τη γραφή και άλλες λεπτές κινητικές δεξιότητες.

Επιπλέον χρόνος για εργασίες και εξετάσεις: Η παροχή επιπλέον χρόνου για εργασίες και εξετάσεις μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με δυσπραξία να εργαστούν με το δικό τους ρυθμό και να μειώσουν το άγχος και την απογοήτευση.

Συμπερασματικά, η δυσπραξία είναι μια σύνθετη κατάσταση που μπορεί να επηρεάσει τα άτομα με διάφορους τρόπους. Ωστόσο, με την κατάλληλη διάγνωση, θεραπεία και υποστήριξη, τα άτομα με δυσπραξία μπορούν να ξεπεράσουν τις προκλήσεις τους και να ζήσουν ικανοποιητικές ζωές. Ας συνεργαστούμε για να προωθήσουμε την ευαισθητοποίηση, την κατανόηση και την αποδοχή της δυσπραξίας και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς για όλους.

Μύθοι και αλήθειες για τη δυσπραξία

Μύθος 1: Είναι απλώς αδεξιότητα, θα περάσει.
Αλήθεια: είναι νευροαναπτυξιακή δυσκολία. Με ωρίμανση και υποστήριξη βελτιώνεται η λειτουργικότητα, αλλά το προφίλ παραμένει.

Μύθος 2: Αν προσπαθήσει περισσότερο, θα τα καταφέρει.
Αλήθεια: η προσπάθεια χρειάζεται, αλλά δεν αρκεί χωρίς σωστό τρόπο εκμάθησης και στρατηγικές κινητικού σχεδιασμού.

Μύθος 3: Όποιος έχει δυσπραξία έχει και χαμηλή νοημοσύνη.
Αλήθεια: η δυσπραξία δεν σχετίζεται με το επίπεδο νοημοσύνης. Συχνά συνυπάρχει με ισχυρές λεκτικές ή γνωστικές δεξιότητες.

Μύθος 4: Αν κάνει αθλητισμό, θα λυθεί το πρόβλημα.
Αλήθεια: η κίνηση βοηθά, αλλά χρειάζεται δομημένη εκπαίδευση και προσαρμογή. Τα αθλήματα με πίεση επίδοσης μπορεί να οδηγήσουν σε αποφυγή.

Συμπέρασμα

Η δυσπραξία είναι μια συχνή νευροαναπτυξιακή δυσκολία που επηρεάζει την οργάνωση και εκτέλεση κινήσεων, άρα και τη λειτουργικότητα του παιδιού στο σπίτι, στο σχολείο και στο παιχνίδι. Δεν είναι ζήτημα προσπάθειας ή χαρακτήρα. Με έγκαιρη αναγνώριση, στοχευμένη παρέμβαση προσανατολισμένη σε καθημερινές δεξιότητες, και συνεργασία οικογένειας–σχολείου–θεραπευτών, το παιδί μπορεί να αναπτύξει αυτονομία, δεξιότητες και θετική αυτοεικόνα.

Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)

Τι είναι η δυσπραξία;

Η δυσπραξία, ή αναπτυξιακή διαταραχή συντονισμού, είναι μια νευροαναπτυξιακή δυσκολία που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος οργανώνει, σχεδιάζει και εκτελεί τις κινήσεις. Το παιδί μπορεί να καταλαβαίνει τι ζητείται και να θέλει να το κάνει, αλλά να δυσκολεύεται να «στήσει» σωστά την κίνηση, ειδικά όταν απαιτείται ακρίβεια, ακολουθία βημάτων ή συντονισμός πολλών μερών του σώματος μαζί.

Είναι η δυσπραξία το ίδιο με την αδεξιότητα;

Όχι. Η αδεξιότητα μπορεί να είναι περιστασιακή ή να αφορά μια συγκεκριμένη δεξιότητα. Στη δυσπραξία οι δυσκολίες είναι σταθερές, εμφανίζονται σε πολλές καθημερινές δραστηριότητες και επηρεάζουν ουσιαστικά τη λειτουργικότητα του παιδιού στο σπίτι, στο σχολείο και στο παιχνίδι.

Ποια είναι τα πιο συχνά σημάδια δυσπραξίας;

Συνήθως παρατηρούμε δυσκολίες σε δεξιότητες όπως η γραφή, η χρήση ψαλιδιού, το δέσιμο κορδονιών, το ντύσιμο, η ισορροπία, τα παιχνίδια με μπάλα ή γενικότερα ο οπτικοκινητικός συντονισμός. Πολλά παιδιά κουράζονται πιο εύκολα, χρειάζονται περισσότερο χρόνο και δείχνουν αποφυγή σε δραστηριότητες που τους δυσκολεύουν.

Από ποια ηλικία μπορεί να φανεί;

Η δυσπραξία μπορεί να γίνει εμφανής από την προσχολική ηλικία, όμως συχνά αναγνωρίζεται πιο καθαρά στο νηπιαγωγείο ή στο Δημοτικό, όταν αυξάνονται οι απαιτήσεις σε λεπτές δεξιότητες, οργάνωση και γραπτό έργο. Αυτό δεν σημαίνει ότι ξεκινά τότε, αλλά ότι τότε φαίνεται πιο έντονα.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση γίνεται από διεπιστημονική ομάδα και βασίζεται στο αναπτυξιακό ιστορικό, στην κλινική παρατήρηση και σε σταθμισμένα τεστ κινητικού συντονισμού. Εξετάζεται αν οι δυσκολίες επηρεάζουν την καθημερινή ζωή του παιδιού και αν δεν εξηγούνται καλύτερα από άλλη νευρολογική ή αναπτυξιακή κατάσταση.

Μπορεί η δυσπραξία να συνυπάρχει με άλλες δυσκολίες;

Ναι, αρκετά συχνά. Μπορεί να συνυπάρχει με ΔΕΠΥ, μαθησιακές δυσκολίες, διαταραχή αυτιστικού φάσματος ή αισθητηριακές δυσκολίες. Η συνύπαρξη αυτή μπορεί να κάνει την εικόνα πιο σύνθετη, γι’ αυτό η συνολική αξιολόγηση είναι ιδιαίτερα σημαντική.

Περνάει η δυσπραξία με την ηλικία;

Η δυσπραξία είναι δια βίου, αλλά η λειτουργικότητα μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά. Με σωστή υποστήριξη το παιδί αναπτύσσει δεξιότητες, αυτοματοποιεί κινήσεις και μαθαίνει στρατηγικές που το βοηθούν να ανταποκρίνεται καλύτερα στις απαιτήσεις της καθημερινότητας.

Ποια παρέμβαση βοηθά περισσότερο;

Η πιο αποτελεσματική παρέμβαση είναι λειτουργική και στοχευμένη σε πραγματικές δεξιότητες που δυσκολεύουν το παιδί. Η εργοθεραπεία έχει κεντρικό ρόλο, ενώ ανάλογα με τις ανάγκες μπορεί να συνδυάζεται με λογοθεραπεία, φυσικοθεραπεία ή ψυχολογική υποστήριξη.

Τι μπορώ να κάνω ως γονιός στο σπίτι;

Μπορείς να βοηθήσεις σπάζοντας τις δραστηριότητες σε μικρά βήματα, δημιουργώντας σταθερές ρουτίνες, δίνοντας χρόνο στο παιδί να δοκιμάσει και ενισχύοντας την προσπάθειά του χωρίς πίεση. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταλάβει ότι η δυσκολία του δεν έχει σχέση με τεμπελιά ή έλλειψη ικανότητας.

Πώς υποστηρίζεται το παιδί στο σχολείο;

Στο σχολείο βοηθούν προσαρμογές που μειώνουν το φορτίο της γραφής και της ταχύτητας, όπως περισσότερος χρόνος, λιγότερη αντιγραφή από τον πίνακα, εναλλακτικοί τρόποι αξιολόγησης και σαφείς οδηγίες βήμα-βήμα. Η συνεργασία σχολείου, οικογένειας και θεραπευτών είναι καθοριστική για να έχει το παιδί ίσες ευκαιρίες μάθησης.

Η δυσπραξία επηρεάζει την αυτοπεποίθηση;

Συχνά ναι, ειδικά όταν δεν έχει αναγνωριστεί και το παιδί βιώνει συνεχείς αποτυχίες. Μπορεί να νιώσει ότι υστερεί, να αγχωθεί ή να αποφεύγει δραστηριότητες. Με έγκαιρη παρέμβαση και σωστή στάση από το περιβάλλον, η αυτοεικόνα προστατεύεται και ενισχύεται ουσιαστικά.

Πρωτότυπο περιεχόμενο από την ομάδα συγγραφής του Upbility. Απαγορεύεται η αναπαραγωγή αυτού του άρθρου, εν όλω ή εν μέρει, χωρίς αναφορά στον εκδότη.

Βιβλιογραφία και αναφορές

1. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing. 
2. Blank, R., Smits-Engelsman, B., Polatajko, H., & Wilson, P. (2019). International clinical practice recommendations on the definition, diagnosis, assessment, intervention, and psychosocial aspects of developmental coordination disorder. Developmental Medicine & Child Neurology. 
3. Smits-Engelsman, B., et al. (2012). European Academy for Childhood Disability recommendations on developmental coordination disorder (long version). Developmental Medicine & Child Neurology. 
4. Zwicker, J. G., et al. (2020). Clinical practice guideline for physical therapy management of children with developmental coordination disorder. American Physical Therapy Association. 
5. Polatajko, H. J., & Cantin, N. (2010). Developmental Coordination Disorder (Dyspraxia): An overview of the state of the art. Seminars in Pediatric Neurology. 
6. Li, H., Ke, X., Huang, D., et al. (2024). The prevalence of developmental coordination disorder in children: a systematic review and meta-analysis. Frontiers in Pediatrics. 
7. Wilson, P. H., Ruddock, S., Smits-Engelsman, B., Polatajko, H., & Blank, R. (2013). Understanding performance deficits in developmental coordination disorder: A meta-analysis of recent research. Developmental Medicine & Child Neurology.
8. Cairney, J., Hay, J. A., Faught, B. E., & Hawes, R. (2005). Developmental coordination disorder and self-esteem in children: The role of physical and social competence. Research in Developmental Disabilities.
9. Missiuna, C., et al. (2015). Children with developmental coordination disorder: At home and in the classroom. Therapy and educational guidance monograph.
10. Sugden, D., & Chambers, M. (2005). Interventions for developmental coordination disorder: Evidence for task-oriented approaches. Developmental Medicine & Child Neurology.