Όταν ένα παιδί αργεί να μιλήσει ή δυσκολεύεται να εκφραστεί όπως περιμένουμε για την ηλικία του, η πρώτη σκέψη πολλών ενηλίκων είναι ότι πρόκειται για «καθυστέρηση λόγου» και ότι με τον χρόνο θα ξεπεραστεί. Άλλες φορές, ιδίως όταν οι δυσκολίες επιμένουν ή εμφανίζονται και σε άλλα σημεία της επικοινωνίας, τίθεται το ερώτημα αν πρόκειται για κάτι πιο σταθερό, όπως η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή. Αυτή η διάκριση δεν είναι θεωρητική. Επηρεάζει τις προσδοκίες που έχουμε από το παιδί, το πώς οργανώνουμε την υποστήριξή του, αλλά και το πόσο έγκαιρα θα αναζητήσουμε αξιολόγηση και παρέμβαση.
Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή ότι δεν υπάρχει μία «μαγική» ένδειξη που να ξεχωρίζει πάντα τις δύο καταστάσεις. Αυτό που πραγματικά βοηθά είναι να δούμε την εικόνα του παιδιού συνολικά και να παρατηρήσουμε το μοτίβο της γλωσσικής ανάπτυξης στον χρόνο: πώς εξελίσσεται το λεξιλόγιο, πώς χτίζεται η γραμματική, πώς κατανοεί οδηγίες, πώς οργανώνει τον λόγο του όταν θέλει να περιγράψει ή να αφηγηθεί κάτι. Σε πολλές περιπτώσεις, η πορεία είναι το στοιχείο που ξεκαθαρίζει το τοπίο.
Στο άρθρο αυτό θα δούμε τι εννοούμε με τον όρο «καθυστέρηση λόγου», τι περιγράφει ο όρος «Ειδική Γλωσσική Διαταραχή», ποια είναι τα βασικά σημεία διαφοροποίησης στην καθημερινή παρατήρηση και ποια βήματα αξιολόγησης μπορούν να δώσουν αξιόπιστη απάντηση. Το ζητούμενο δεν είναι να βιαστούμε να βάλουμε μια ετικέτα, αλλά να κατανοήσουμε πότε μια δυσκολία χρειάζεται πιο στοχευμένη και μακροπρόθεσμη υποστήριξη.
Βασικά Σημεία-Κλειδιά
- Η «καθυστέρηση λόγου» περιγράφει κυρίως ότι η ανάπτυξη του λόγου εμφανίζεται αργότερα από το αναμενόμενο, ενώ η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή αφορά συνήθως μια πιο επίμονη δυσκολία στη γλωσσική ανάπτυξη που επηρεάζει τη λειτουργικότητα.
- Το βασικό «κλειδί» δεν είναι ένα μεμονωμένο ορόσημο, αλλά το μοτίβο δυσκολιών και η επιμονή τους: κατανόηση, γραμματική, λεξιλόγιο, αφήγηση, οργάνωση λόγου.
- Η διάκριση γίνεται με αξιολόγηση από λογοθεραπευτή και, όταν χρειάζεται, με παρακολούθηση, ώστε οι στόχοι υποστήριξης να είναι ρεαλιστικοί και ουσιαστικοί.
Τι εννοούμε όταν λέμε «καθυστέρηση λόγου»
Ο όρος «καθυστέρηση λόγου» χρησιμοποιείται πολύ συχνά στην καθημερινή συζήτηση, αλλά δεν σημαίνει πάντα το ίδιο πράγμα για όλους. Συνήθως περιγράφει ένα παιδί του οποίου η λεκτική έκφραση εμφανίζεται ή εξελίσσεται πιο αργά από ό,τι περιμένουμε για την ηλικία του. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι αργεί να πει τις πρώτες λέξεις, ότι το λεξιλόγιό του μεγαλώνει με αργό ρυθμό ή ότι δυσκολεύεται να συνδυάσει λέξεις σε φράσεις.
Σε αρκετά παιδιά, η καθυστέρηση λόγου αφορά κυρίως την έκφραση. Το παιδί μπορεί να καταλαβαίνει αρκετά, να ανταποκρίνεται σε απλές οδηγίες, να έχει πρόθεση επικοινωνίας, αλλά να μην βρίσκει εύκολα τις λέξεις ή να μην μπορεί ακόμη να τις οργανώσει σε προτάσεις. Άλλες φορές η εικόνα είναι πιο μεικτή και αφορά και την κατανόηση, όμως εκεί συνήθως χρειάζεται πιο προσεκτική διερεύνηση, γιατί η κατανόηση αποτελεί βασικό δείκτη για το πόσο «σταθερή» είναι η δυσκολία.
Το σημαντικό είναι ότι η καθυστέρηση λόγου αποτελεί συχνά έναν περιγραφικό όρο και όχι απαραίτητα μια διάγνωση. Στην πράξη, χρησιμοποιείται για να περιγράψει το «πού βρίσκεται» το παιδί σε σχέση με την ηλικία του, χωρίς να έχει αποσαφηνιστεί ακόμη το γιατί συμβαίνει ή ποια θα είναι η πορεία. Κάποια παιδιά παρουσιάζουν σταδιακή βελτίωση και πλησιάζουν τους συνομηλίκους τους με τον χρόνο, ιδιαίτερα όταν έχουν καλή κατανόηση και όταν η δυσκολία αφορά κυρίως την έκφραση. Άλλα παιδιά, όμως, συνεχίζουν να δυσκολεύονται, ειδικά όταν οι γλωσσικές απαιτήσεις αυξάνονται (π.χ. όταν περνούν από λέξεις σε προτάσεις, από απλές προτάσεις σε πιο σύνθετες, από καθημερινό λόγο σε αφήγηση και σχολικό λεξιλόγιο).
Τι είναι η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή και γιατί θα συναντήσετε και άλλους όρους
Η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή περιγράφει δυσκολίες στη γλωσσική ανάπτυξη που είναι πιο επίμονες και επηρεάζουν ουσιαστικά την επικοινωνία και τη λειτουργικότητα του παιδιού. Μπορεί να αφορά την έκφραση, την κατανόηση ή και τα δύο. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί μπορεί να δυσκολεύεται να χτίσει γραμματικά σωστές προτάσεις, να χρησιμοποιήσει σωστά μορφολογικά στοιχεία (όπως καταλήξεις, χρόνους, συμφωνία), να εμπλουτίσει το λεξιλόγιό του ή να οργανώσει τον λόγο του με σαφήνεια όταν αφηγείται, εξηγεί ή περιγράφει.
Είναι χρήσιμο να γνωρίζετε και κάτι ακόμη: στη διεθνή βιβλιογραφία θα συναντήσετε πολύ συχνά τον όρο «Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή» (Developmental Language Disorder – DLD). Στην Ελλάδα, ο όρος «Ειδική Γλωσσική Διαταραχή» εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε αρκετά πλαίσια. Για τον αναγνώστη που αναζητά πρακτική κατανόηση, το ουσιαστικό είναι ότι μιλάμε για γλωσσικές δυσκολίες που δεν είναι απλώς μια προσωρινή καθυστέρηση, αλλά τείνουν να επιμένουν και να επηρεάζουν την καθημερινή συμμετοχή του παιδιού, ιδιαίτερα στη σχολική ηλικία.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η γλωσσική πορεία είναι ίδια για όλα τα παιδιά. Υπάρχουν διακυμάνσεις και διαφορετικά προφίλ. Ωστόσο, η βασική ιδέα είναι ότι η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή αφορά έναν τρόπο γλωσσικής ανάπτυξης που χρειάζεται πιο συστηματική και στοχευμένη υποστήριξη και συχνά έχει συνέπειες στη μάθηση, στην κατανόηση οδηγιών, στην ανάγνωση/γραφή και στην κοινωνική επικοινωνία.
Τα βασικά σημεία που βοηθούν να ξεχωρίσει η εικόνα στην πράξη
Η διάκριση ανάμεσα σε καθυστέρηση λόγου και Ειδική Γλωσσική Διαταραχή δεν γίνεται με μία φράση του τύπου «αν δεν μιλά μέχρι τότε, είναι ΕΓΔ». Αυτό σπάνια είναι ακριβές και συχνά δημιουργεί περιττό άγχος. Πιο χρήσιμο είναι να δούμε τρεις άξονες: την επιμονή, το είδος των δυσκολιών και τη λειτουργικότητα.
1) Επιμονή και μοτίβο εξέλιξης στον χρόνο
Σε μια απλή καθυστέρηση λόγου, συχνά βλέπουμε μια πιο σταθερή πρόοδο: το λεξιλόγιο αυξάνεται, οι φράσεις γίνονται πιο σύνθετες, τα λάθη μειώνονται και το παιδί πλησιάζει σταδιακά τους συνομηλίκους του. Αντίθετα, στην Ειδική Γλωσσική Διαταραχή είναι συχνό να βλέπουμε ότι, ακόμη κι όταν υπάρχει πρόοδος, ορισμένες δυσκολίες παραμένουν ή μετακινούνται σε πιο «λεπτά» γλωσσικά σημεία καθώς το παιδί μεγαλώνει. Για παράδειγμα, μπορεί να βελτιωθεί στο να μιλά περισσότερο, αλλά να συνεχίζει να κάνει σημαντικά γραμματικά λάθη ή να δυσκολεύεται να οργανώσει μια αφήγηση.
Η επιμονή δεν αφορά μόνο το «μιλά ή δεν μιλά». Αφορά το αν η γλώσσα ωριμάζει συνολικά με τρόπο που να υποστηρίζει την ηλικία και τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Ένα παιδί μπορεί να μιλά αρκετά, αλλά να δυσκολεύεται να κατανοήσει σύνθετες οδηγίες ή να χρησιμοποιήσει σωστά τη γραμματική του λόγου. Σε αυτή την περίπτωση, η δυσκολία μπορεί να μην είναι εμφανής σε μια απλή καθημερινή συζήτηση, αλλά να γίνεται ιδιαίτερα ορατή στο σχολείο.
2) Η κατανόηση λόγου ως βασικός δείκτης
Η κατανόηση είναι συχνά το σημείο που δίνει τις πιο χρήσιμες πληροφορίες. Όταν ένα παιδί δυσκολεύεται να κατανοήσει λέξεις, έννοιες, οδηγίες ή ερωτήσεις, αυτό επηρεάζει άμεσα την καθημερινή επικοινωνία και τη μάθηση. Δεν μιλάμε για στιγμές απροσεξίας ή για περιπτώσεις όπου το παιδί είναι απορροφημένο. Μιλάμε για σταθερό μοτίβο όπου το παιδί δυσκολεύεται να επεξεργαστεί τη γλωσσική πληροφορία.
Στην καθυστέρηση λόγου που αφορά κυρίως την έκφραση, αρκετά παιδιά κατανοούν σχετικά καλύτερα από όσο εκφράζονται. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει δυσκολία, αλλά ότι η κατανόηση αποτελεί ένα ισχυρό σημείο που συχνά βοηθά την εξέλιξη. Αντίθετα, όταν η κατανόηση είναι εμφανώς δυσκολεμένη, χρειάζεται πιο προσεκτική αξιολόγηση, γιατί αυξάνει την πιθανότητα να πρόκειται για πιο επίμονη γλωσσική διαταραχή.
3) Γραμματική και οργάνωση λόγου
Ένα ακόμη κεντρικό σημείο είναι η μορφοσύνταξη, δηλαδή η γραμματική οργάνωση του λόγου. Όλα τα παιδιά κάνουν λάθη όταν μαθαίνουν να μιλούν. Η διαφορά είναι στο πόσο επιμένουν τα λάθη και αν μειώνονται φυσιολογικά καθώς το παιδί μεγαλώνει. Στην Ειδική Γλωσσική Διαταραχή μπορεί να βλέπουμε ότι το παιδί συνεχίζει να χρησιμοποιεί απλουστευμένη δομή προτάσεων, να παραλείπει γραμματικά στοιχεία ή να μπερδεύει χρόνους, καταλήξεις και συμφωνία, σε βαθμό που να επηρεάζεται η σαφήνεια του λόγου του.
Επιπλέον, η οργάνωση λόγου δεν είναι μόνο γραμματική. Είναι και η ικανότητα να εξηγεί κάτι με σειρά, να περιγράφει ένα γεγονός, να αφηγείται μια ιστορία, να απαντά με σαφήνεια. Πολλά παιδιά με πιο επίμονες γλωσσικές δυσκολίες δυσκολεύονται να χτίσουν μια αφήγηση με αρχή–μέση–τέλος ή να δώσουν αρκετές πληροφορίες ώστε ο ακροατής να καταλάβει.
Ενδείξεις ανά ηλικία, χωρίς άκαμπτα ορόσημα
Η ηλικία είναι σημαντική, αλλά δεν είναι το μοναδικό κριτήριο. Πιο χρήσιμο είναι να παρατηρούμε τη συνολική πορεία: πώς αυξάνεται το λεξιλόγιο, πώς χτίζεται η πρόταση, πώς εξελίσσεται η κατανόηση και πόσο λειτουργική είναι η επικοινωνία του παιδιού στο σπίτι και στο σχολείο. Ακολουθούν ενδεικτικά σημεία που συχνά μας καθοδηγούν, χωρίς να αποτελούν από μόνα τους διάγνωση.
Προσχολική ηλικία
Στην προσχολική ηλικία, μια καθυστέρηση λόγου συνήθως φαίνεται ως περιορισμένο λεξιλόγιο και πιο αργή μετάβαση σε φράσεις. Σε αρκετά παιδιά, όμως, παρατηρείται σταδιακή αύξηση της επικοινωνίας: το παιδί χρησιμοποιεί περισσότερες λέξεις, προσπαθεί να συνδυάσει, φαίνεται να «πιάνει» νέο λεξιλόγιο, ακόμη κι αν αργεί.
Αντίθετα, πιο επίμονη εικόνα μπορεί να υποψιάζει όταν, πέρα από το ότι μιλά λιγότερο, φαίνεται να δυσκολεύεται και σε βασικές πλευρές της γλώσσας, όπως:
- δυσκολία να ακολουθήσει απλές οδηγίες που δεν έχουν οπτική υποστήριξη,
- δυσκολία να μάθει και να χρησιμοποιήσει νέες λέξεις με σταθερό τρόπο,
- περιορισμένη ποικιλία προτάσεων ή πολύ απλουστευμένη δομή που δεν εμπλουτίζεται,
- γραμματικά λάθη που είναι έντονα και επιμένουν πέρα από το αναμενόμενο,
- δυσκολία να αφηγηθεί ένα απλό γεγονός, ακόμη και με βοήθεια.
Σε αυτή την ηλικία, ιδιαίτερη σημασία έχει το πώς ανταποκρίνεται το παιδί όταν ο ενήλικας υποστηρίζει την επικοινωνία: αν με μοντέλα, επαναλήψεις και κατάλληλη αλληλεπίδραση το παιδί αρχίζει να «μαζεύει» γλώσσα, αυτό αποτελεί θετικό δείκτη. Αν η πρόοδος είναι πολύ αργή ή άνιση και η κατανόηση φαίνεται ξεκάθαρα δυσκολεμένη, τότε χρειάζεται πιο συστηματική διερεύνηση.
Πρώτες τάξεις δημοτικού
Με την είσοδο στο σχολείο, οι γλωσσικές απαιτήσεις αλλάζουν. Δεν αρκεί το παιδί να επικοινωνεί σε καθημερινές ανάγκες. Χρειάζεται να κατανοεί οδηγίες, να οργανώνει προφορικό λόγο, να μαθαίνει ακαδημαϊκό λεξιλόγιο και να υποστηρίζει την ανάγνωση και τη γραφή.
Σε αυτή τη φάση, η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή μπορεί να γίνει πιο εμφανής, ακόμη και σε παιδιά που «μιλούν αρκετά». Συχνά βλέπουμε:
- δυσκολία στην κατανόηση σύνθετων οδηγιών ή οδηγιών με πολλά βήματα,
- δυσκολία στη μορφοσύνταξη, με λάθη που επηρεάζουν το νόημα,
- δυσκολία στην αφήγηση και στην περιγραφή, με παραλείψεις και ασάφειες,
- φτωχό ή αργά εμπλουτιζόμενο λεξιλόγιο σε σχέση με τις σχολικές απαιτήσεις,
- δυσκολία να απαντήσει με ακρίβεια σε ερωτήσεις κατανόησης.
Σημαντικό είναι ότι σε αυτή την ηλικία μπορεί να εμφανιστούν και δευτερογενείς δυσκολίες, όπως κόπωση, αποφυγή συμμετοχής ή αρνητική στάση απέναντι σε δραστηριότητες που απαιτούν γλώσσα. Αυτές οι αντιδράσεις συχνά είναι αποτέλεσμα δυσκολίας και όχι έλλειψης προσπάθειας.
Μεγαλύτερες τάξεις και αυξανόμενες γλωσσικές απαιτήσεις
Καθώς οι τάξεις προχωρούν, η γλώσσα γίνεται εργαλείο μάθησης. Το παιδί καλείται να συνοψίσει, να επιχειρηματολογήσει, να κατανοήσει κείμενα με σύνθετη δομή, να γράψει οργανωμένες παραγράφους και να χειριστεί αφηρημένες έννοιες.
Σε παιδιά με επίμονες γλωσσικές δυσκολίες, μπορεί να δούμε:
- δυσκολία στην κατανόηση κειμένων και στην εξαγωγή συμπερασμάτων,
- περιορισμένη χρήση συνδετικών λέξεων και δυσκολία στη συνοχή,
- δυσκολία στον γραπτό λόγο, κυρίως στην οργάνωση και στη σαφήνεια,
- αδυναμία να κρατήσει τη δομή της αφήγησης ή της εξήγησης,
- δυσκολία να μάθει και να χρησιμοποιήσει εξειδικευμένο λεξιλόγιο.
Σε αυτό το στάδιο, είναι σύνηθες να βλέπουμε το παιδί να «μοιάζει» προφορικά λειτουργικό σε καθημερινή συζήτηση, αλλά να δυσκολεύεται έντονα όταν απαιτείται σχολικός λόγος. Αυτή η διάσταση συχνά εξηγεί γιατί κάποια παιδιά δεν αναγνωρίζονται έγκαιρα.
Τι άλλο χρειάζεται να διερευνηθεί, ώστε η εικόνα να είναι καθαρή
Η γλωσσική ανάπτυξη επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Για να ξεχωρίσουμε καθυστέρηση λόγου από Ειδική Γλωσσική Διαταραχή, χρειάζεται να εξεταστούν ορισμένα βασικά σημεία, χωρίς να μετατρέπεται η διαδικασία σε αγχωτικό «κυνήγι αιτιών».
Ακοή
Ο έλεγχος ακοής είναι συχνά ένα χρήσιμο και απλό βήμα, ειδικά όταν υπάρχει ιστορικό ωτίτιδων ή όταν το παιδί δείχνει να μην αντιλαμβάνεται ήχους και ομιλία σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Αυτό δεν γίνεται για να «βρούμε κάτι», αλλά για να αποκλειστεί ένας παράγοντας που μπορεί να επηρεάζει την πρόσληψη γλώσσας.
Αναπτυξιακό προφίλ και συνολικές δεξιότητες
Η γλώσσα δεν αναπτύσσεται σε κενό. Είναι χρήσιμο να εξετάζεται η συνολική ανάπτυξη, η προσοχή, η μνήμη εργασίας, η ικανότητα μάθησης νέων πληροφοριών, καθώς και ο τρόπος που το παιδί ανταποκρίνεται σε δομημένη υποστήριξη.
Δίγλωσσο περιβάλλον
Η δίγλωσση έκθεση δεν προκαλεί από μόνη της γλωσσική διαταραχή, αλλά μπορεί να επηρεάσει την κατανομή του λεξιλογίου ανά γλώσσα και τον ρυθμό ανάπτυξης σε κάθε γλώσσα ξεχωριστά. Αυτό σημαίνει ότι ένα δίγλωσσο παιδί μπορεί να έχει λιγότερες λέξεις σε κάθε γλώσσα, αλλά συνολικά να επικοινωνεί επαρκώς. Η αξιολόγηση σε δίγλωσσο πλαίσιο χρειάζεται εμπειρία και προσεκτική ερμηνεία, ώστε να μη θεωρηθεί λανθασμένα ότι υπάρχει διαταραχή όταν στην πραγματικότητα πρόκειται για φυσιολογική δίγλωσση ανάπτυξη.
Συχνές συνυπάρξεις
Οι γλωσσικές δυσκολίες συχνά συνυπάρχουν με άλλες δυσκολίες, όπως μαθησιακές δυσκολίες ή δυσκολίες προσοχής. Αυτό δεν σημαίνει ότι «φταίει» κάτι άλλο, αλλά ότι το παιδί μπορεί να χρειάζεται πολυεπίπεδη υποστήριξη. Για παράδειγμα, δυσκολίες στη φωνολογική επεξεργασία μπορεί να επηρεάσουν ανάγνωση και γραφή, ενώ δυσκολίες προσοχής μπορεί να κάνουν πιο δύσκολη τη γλωσσική επεξεργασία μέσα στην τάξη.
Πώς γίνεται η αξιολόγηση και τι να περιμένετε
Η πιο αξιόπιστη απάντηση για το αν πρόκειται για καθυστέρηση λόγου ή για Ειδική Γλωσσική Διαταραχή προκύπτει από ολοκληρωμένη αξιολόγηση. Ο λογοθεραπευτής εξετάζει συνήθως τόσο την έκφραση όσο και την κατανόηση και αξιολογεί επιμέρους στοιχεία της γλώσσας.
Στην πράξη, η αξιολόγηση περιλαμβάνει:
- κατανόηση προτάσεων και οδηγιών,
- λεξιλόγιο και εύρεση λέξεων,
- μορφοσύνταξη (γραμματική δομή),
- αφήγηση και οργάνωση λόγου,
- φωνολογικές δεξιότητες, όταν είναι σχετικό με ηλικία και στόχους,
- λειτουργική επικοινωνία σε πραγματικά πλαίσια.
Πολλές φορές, ιδιαίτερα στην προσχολική ηλικία, μπορεί να είναι χρήσιμη και η παρακολούθηση. Αυτό δεν σημαίνει αναβολή υποστήριξης. Σημαίνει ότι σε κάποια παιδιά η εικόνα ξεκαθαρίζει όταν το γλωσσικό σύστημα «ανεβάζει απαιτήσεις». Ένα παιδί μπορεί να φαίνεται ότι βελτιώνεται σε βασικές δεξιότητες, αλλά να δυσκολεύεται έντονα όταν χρειάζεται πιο σύνθετη γραμματική και πιο οργανωμένο λόγο. Η παρακολούθηση επιτρέπει να προσαρμόζονται οι στόχοι και να γίνεται πιο ακριβής διαφοροποίηση.
Για γονείς και εκπαιδευτικούς, είναι χρήσιμο να συγκεντρώνονται παραδείγματα που δείχνουν την καθημερινή λειτουργικότητα: πώς το παιδί ακολουθεί οδηγίες, πώς αφηγείται ένα γεγονός, πώς απαντά σε ερωτήσεις, πώς λειτουργεί σε ομαδικό πλαίσιο. Αυτές οι πληροφορίες βοηθούν να μη βασιστούμε μόνο σε μια στιγμιαία εικόνα.
Επιπτώσεις στο σχολείο και στη μάθηση
Οι γλωσσικές δυσκολίες δεν επηρεάζουν μόνο την επικοινωνία. Επηρεάζουν το πώς το παιδί μαθαίνει. Στο σχολείο, η γλώσσα είναι το μέσο με το οποίο δίνονται οδηγίες, παρουσιάζονται έννοιες, αξιολογείται η κατανόηση και οργανώνεται η σκέψη.
Όταν υπάρχουν επίμονες γλωσσικές δυσκολίες, μπορεί να δούμε:
- δυσκολία στην κατανόηση και στην εκτέλεση οδηγιών,
- δυσκολία στην κατανόηση κειμένου, ακόμη και όταν το παιδί «διαβάζει» μηχανικά,
- δυσκολία να παράγει γραπτό λόγο με οργάνωση, συνοχή και σαφήνεια,
- δυσκολία σε λεκτικά προβλήματα στα μαθηματικά λόγω γλωσσικών απαιτήσεων,
- δυσκολία στην απόκτηση σχολικού λεξιλογίου.
Επιπλέον, υπάρχει και η κοινωνική πλευρά. Ένα παιδί που δυσκολεύεται να εξηγήσει, να αφηγηθεί ή να εκφράσει με ακρίβεια αυτό που σκέφτεται μπορεί να παρεξηγηθεί. Μπορεί να θεωρηθεί ότι «δεν προσέχει» ή ότι «δεν προσπαθεί», ενώ στην πραγματικότητα δυσκολεύεται να οργανώσει και να μεταφέρει γλωσσικά τη σκέψη του. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τη συμμετοχή στην τάξη, τη σχέση με συνομηλίκους και την αυτοπεποίθηση.
Τι βοηθά στην υποστήριξη, με ρεαλιστικό και λειτουργικό τρόπο
Η υποστήριξη χρειάζεται να είναι στοχευμένη και να συνδέεται με τη λειτουργικότητα. Δεν υπάρχει ένας ενιαίος τρόπος παρέμβασης που ταιριάζει σε όλα τα παιδιά, γιατί τα γλωσσικά προφίλ διαφέρουν. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες αρχές που βοηθούν σταθερά.
Σαφείς, στοχευμένοι γλωσσικοί στόχοι
Η παρέμβαση είναι πιο αποτελεσματική όταν δεν περιορίζεται στο «να μιλά περισσότερο», αλλά δουλεύει συγκεκριμένες δεξιότητες: κατανόηση προτάσεων, γραμματική δομή, λεξιλόγιο, αφήγηση, οργάνωση προφορικού και γραπτού λόγου. Η σαφήνεια στους στόχους βοηθά και την οικογένεια και το σχολείο να υποστηρίζουν την ίδια κατεύθυνση.
Υποστήριξη μέσα σε πραγματικά πλαίσια
Η γλώσσα μαθαίνεται καλύτερα όταν χρησιμοποιείται σε καθημερινές καταστάσεις. Αυτό σημαίνει ότι η υποστήριξη δεν είναι μόνο «ασκήσεις». Μπορεί να περιλαμβάνει οργανωμένους τρόπους να χρησιμοποιείται νέο λεξιλόγιο, να δίνονται ευκαιρίες αφήγησης, να ενισχύεται η κατανόηση οδηγιών, να δουλεύονται έννοιες και γραμματικές δομές σε δραστηριότητες που έχουν νόημα για το παιδί.
Συνεργασία σχολείου και οικογένειας
Η συνέπεια είναι καθοριστική. Όταν το σχολείο γνωρίζει πώς δυσκολεύεται το παιδί και προσαρμόζει τον τρόπο που δίνει οδηγίες ή παρουσιάζει λεξιλόγιο, το παιδί έχει περισσότερες πιθανότητες να ανταποκριθεί. Αντίστοιχα, όταν η οικογένεια κατανοεί ότι η δυσκολία δεν είναι «πείσμα» αλλά γλωσσικό φορτίο, μειώνεται η ένταση και αυξάνονται οι ευκαιρίες ουσιαστικής εξάσκησης.
Μικρές πρακτικές προσαρμογές που κάνουν διαφορά
Χωρίς να μετατρέψουμε το άρθρο σε λίστα ασκήσεων, αξίζει να αναφερθούν ορισμένες πρακτικές που συχνά λειτουργούν καλά:
- κατάτμηση οδηγιών σε μικρότερα βήματα,
- έλεγχος κατανόησης με απλές ερωτήσεις,
- οπτική υποστήριξη όπου χρειάζεται,
- προ-διδασκαλία βασικού λεξιλογίου πριν από σχολικές ενότητες,
- χρόνος επεξεργασίας πριν ζητηθεί απάντηση.
Συμπεράσματα
Η διάκριση ανάμεσα στην καθυστέρηση λόγου και στην Ειδική Γλωσσική Διαταραχή δεν είναι μια ετικέτα που μπαίνει βιαστικά. Είναι μια διαδικασία κατανόησης της πορείας του παιδιού, του είδους των δυσκολιών και της λειτουργικής τους επίδρασης. Σε μια απλή καθυστέρηση λόγου συχνά βλέπουμε πιο σταθερή σύγκλιση με τον χρόνο, ιδιαίτερα όταν η κατανόηση είναι καλή. Σε πιο επίμονες γλωσσικές δυσκολίες, βλέπουμε μοτίβα που παραμένουν ή μετακινούνται σε πιο σύνθετες δεξιότητες καθώς αυξάνονται οι απαιτήσεις, κυρίως στο σχολείο.
Η έγκαιρη αξιολόγηση δεν γίνεται για να δημιουργήσει άγχος, αλλά για να καθορίσει ρεαλιστικούς στόχους και αποτελεσματική υποστήριξη. Όσο πιο γρήγορα κατανοήσουμε τι ακριβώς δυσκολεύει το παιδί, τόσο καλύτερα μπορούμε να οργανώσουμε το περιβάλλον του ώστε να μάθει, να επικοινωνήσει και να αναπτύξει αυτοπεποίθηση.
Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)
Μπορεί μια καθυστέρηση λόγου να εξελιχθεί σε Ειδική Γλωσσική Διαταραχή;
Σε ορισμένα παιδιά, ναι, ιδιαίτερα όταν οι δυσκολίες δεν περιορίζονται μόνο στην έκφραση ή όταν η κατανόηση είναι επίσης επηρεασμένη. Αυτός είναι ένας λόγος που η παρακολούθηση της πορείας και η έγκαιρη αξιολόγηση είναι σημαντικές.
Αν το παιδί μιλά πολύ αλλά «μπερδεύεται», μπορεί να έχει Ειδική Γλωσσική Διαταραχή;
Ναι. Η ποσότητα λόγου δεν είναι το μοναδικό κριτήριο. Κάποια παιδιά μιλούν αρκετά, αλλά δυσκολεύονται στη γραμματική ακρίβεια, στην οργάνωση λόγου, στην αφήγηση ή στην κατανόηση σύνθετων γλωσσικών δομών.
Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε δυσκολία άρθρωσης και Ειδική Γλωσσική Διαταραχή;
Η δυσκολία άρθρωσης αφορά κυρίως τον τρόπο που παράγονται οι ήχοι και η καθαρότητα της ομιλίας. Η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή αφορά τη δομή και την ανάπτυξη της γλώσσας: λεξιλόγιο, γραμματική, κατανόηση, αφήγηση. Μπορούν να συνυπάρχουν, αλλά δεν είναι το ίδιο.
Πόσο επηρεάζει η Ειδική Γλωσσική Διαταραχή την ανάγνωση και τη γραφή;
Μπορεί να επηρεάσει σημαντικά, γιατί η κατανόηση κειμένου, το λεξιλόγιο και η οργάνωση λόγου είναι βασικά για τη σχολική μάθηση. Επίσης, δυσκολίες στη φωνολογική επεξεργασία μπορεί να δυσκολέψουν την ανάγνωση και την ορθογραφία.
Πότε είναι η κατάλληλη στιγμή για λογοθεραπευτική αξιολόγηση;
Όταν υπάρχει σταθερή ανησυχία για την ανάπτυξη λόγου, όταν οι δυσκολίες επιμένουν, όταν επηρεάζεται η κατανόηση ή όταν το παιδί δυσκολεύεται λειτουργικά στο σχολείο και στην καθημερινή επικοινωνία. Η αξιολόγηση δίνει σαφή εικόνα και πρακτική καθοδήγηση.
Αν είναι δίγλωσσο το παιδί, πώς αξιολογείται σωστά;
Η δίγλωσση ανάπτυξη χρειάζεται ειδική προσέγγιση. Η αξιολόγηση πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συνολική γλωσσική έκθεση, τη χρήση των γλωσσών και την ανάπτυξη σε κάθε γλώσσα, ώστε να μη συγχέεται η φυσιολογική δίγλωσση πορεία με γλωσσική διαταραχή.
Πρωτότυπο περιεχόμενο από την ομάδα συγγραφής του Upbility. Απαγορεύεται η αναπαραγωγή αυτού του άρθρου, εν όλω ή εν μέρει, χωρίς αναφορά στον εκδότη.
Βιβλιογραφία
- American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5-TR).
- Bishop, D. V. M., Snowling, M. J., Thompson, P. A., Greenhalgh, T., & the CATALISE consortium. (2017). Terminology and criteria for Developmental Language Disorder (DLD).
- Leonard, L. B. (2014). Children with Specific Language Impairment.
- ASHA (American Speech-Language-Hearing Association). Πηγές για αναπτυξιακές γλωσσικές διαταραχές και αξιολόγηση.
