ΔΕΠΥ: Ένας πλήρης οδηγός για γονείς και εκπαιδευτικούς

Εισαγωγή

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ ή ADHD) είναι μία από τις συχνότερες νευροαναπτυξιακές δυσκολίες στην παιδική ηλικία. Επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ένα παιδί ρυθμίζει την προσοχή του, τον έλεγχο της παρόρμησης και τη δραστηριότητά του—κι αυτό μπορεί να φανεί στο σχολείο, στο παιχνίδι, στις σχέσεις με συνομηλίκους και στη ζωή στο σπίτι.

Για πολλούς γονείς, η ΔΕΠΥ ξεκινά ως μια απορία: «Είναι απλώς ζωηρό/αφηρημένο ή κάτι περισσότερο;» Η απάντηση δεν είναι πάντα προφανής. Στόχος αυτού του οδηγού είναι να σας δώσει ξεκάθαρη, πρακτική και επιστημονικά τεκμηριωμένη εικόνα: τι είναι η ΔΕΠΥ, πώς φαίνεται σε διαφορετικές ηλικίες, τι τη διαφοροποιεί από άλλες δυσκολίες, πώς γίνεται η αξιολόγηση στην Ελλάδα και ποιες παρεμβάσεις βοηθούν ουσιαστικά.

Βασικά σημεία-κλειδιά για τη ΔΕΠΥ

• Η ΔΕΠΥ είναι νευροαναπτυξιακή διαταραχή, όχι «κακή συμπεριφορά». Το παιδί δεν δυσκολεύεται επειδή «δεν θέλει» ή «δεν προσπαθεί», αλλά επειδή ο εγκέφαλός του ρυθμίζει διαφορετικά την προσοχή, την παρόρμηση και τη δραστηριότητα.
• Τα σημάδια πρέπει να είναι σταθερά και να εμφανίζονται σε πάνω από ένα περιβάλλον. Μιλάμε για πιθανή ΔΕΠΥ όταν οι δυσκολίες κρατούν πάνω από 6 μήνες, έχουν ξεκινήσει πριν τα 12 έτη, φαίνονται σε σπίτι και σχολείο και επηρεάζουν λειτουργικότητα (μάθηση, σχέσεις, ρουτίνες).
• Η πιο αποτελεσματική βοήθεια είναι συνδυαστική. Σταθερές στρατηγικές στο σπίτι, στοχευμένες προσαρμογές στο σχολείο και—όταν χρειάζεται—φαρμακευτική αγωγή με παρακολούθηση, βοηθούν το παιδί να αξιοποιήσει τις δυνατότητές του και να νιώσει επιτυχημένο.

Τι είναι η ΔΕΠΥ;

Η ΔΕΠΥ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή. Αυτό σημαίνει ότι αφορά τον τρόπο που αναπτύσσεται και λειτουργεί ο εγκέφαλος και εμφανίζεται από την παιδική ηλικία. Η ΔΕΠΥ δεν είναι «ασθένεια» ούτε αποτέλεσμα κακής διαπαιδαγώγησης. Είναι ένας διαφορετικός τρόπος ρύθμισης της προσοχής και της συμπεριφοράς, με ισχυρή βιολογική και γενετική βάση.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ χωρίζονται σε τρεις πυρήνες:

1. Απροσεξία: δυσκολία να διατηρήσει το παιδί την προσοχή του, να οργανώσει βήματα ή να ολοκληρώσει εργασίες.
2. Υπερκινητικότητα: έντονη κινητική δραστηριότητα, δυσκολία να μείνει στη θέση/να παίξει ήρεμα.
3. Παρορμητικότητα: δυσκολία να περιμένει σειρά, διακοπές, πράξεις χωρίς σκέψη συνεπειών.

Κλινικά μιλάμε για τρεις τύπους (παρουσιάσεις):

• κυρίως απρόσεκτος τύπος,
• κυρίως υπερκινητικός-παρορμητικός τύπος,
• συνδυασμένος τύπος.

Για τη διάγνωση, οι ειδικοί εξετάζουν αν τα συμπτώματα:

• υπάρχουν σε βαθμό περισσότερο από ό,τι αναμένεται για την ηλικία,
• επιμένουν στον χρόνο (τουλάχιστον 6 μήνες),
• εμφανίζονται σε περισσότερα από ένα πλαίσια (σπίτι, σχολείο, δραστηριότητες),
• και οδηγούν σε ξεκάθαρη λειτουργική δυσκολία στην καθημερινότητα.

Με απλά λόγια: πολλά παιδιά μπορεί να είναι ζωηρά ή αφηρημένα κάποιες φορές. Στη ΔΕΠΥ όμως η δυσκολία είναι σταθερή, επαναλαμβανόμενη και επηρεάζει την ποιότητα ζωής του παιδιού.

Δείτε υλικό και βιβλία για μαθητές με ΔΕΠΥ. Έχουμε συγκεντρώσει μια σειρά από εργαλεία, φύλλα εργασίας και ασκήσεις που συμβάλλουν στην ανάπτυξη των κατάλληλων δεξιοτήτων παιδιών με ΔΕΠΥ.

Πόσο συχνή είναι η ΔΕΠΥ;

Η ΔΕΠΥ είναι από τις πιο συχνές νευροαναπτυξιακές διαταραχές στην παιδική και εφηβική ηλικία. Οι σύγχρονες συστηματικές ανασκοπήσεις και μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι περίπου 7–8% των παιδιών και εφήβων παγκοσμίως πληρούν τα κριτήρια για ΔΕΠΥ.
Τα ποσοστά είναι συνήθως υψηλότερα στα αγόρια, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα κορίτσια δεν έχουν ΔΕΠΥ—συχνά απλώς αναγνωρίζεται πιο αργά ή δεν αναγνωρίζεται καθόλου, κάτι που θα δούμε αναλυτικά σε επόμενη ενότητα.

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν ακόμη ενιαία, πρόσφατα πανελλαδικά επιδημιολογικά δεδομένα, ωστόσο οι ειδικοί αναμένουν αντίστοιχα ποσοστά με τον διεθνή μέσο όρο, δεδομένου ότι η ΔΕΠΥ έχει ισχυρή βιολογική/γενετική βάση και εμφανίζεται σε όλες τις χώρες.

Γιατί φαίνεται ότι «αυξάνεται» η ΔΕΠΥ τα τελευταία χρόνια;

Πολλοί γονείς νιώθουν ότι «ξαφνικά όλοι μιλούν για ΔΕΠΥ». Αυτό έχει μια πραγματική βάση—όχι όμως απαραίτητα επειδή η ΔΕΠΥ έγινε πιο συχνή ως κατάσταση. Η εικόνα είναι πιο σύνθετη.

1) Περισσότερη ενημέρωση και καλύτερη αναγνώριση

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει σαφώς μεγαλύτερη γνώση για τη ΔΕΠΥ:

• από γονείς,
• από εκπαιδευτικούς,
• αλλά και από επαγγελματίες υγείας.
  Αυτό οδηγεί σε πιο έγκαιρη παραπομπή και διάγνωση, ειδικά σε παιδιά που παλαιότερα θα θεωρούνταν απλώς «αφηρημένα» ή «δύσκολα».

2) Έχουν βελτιωθεί τα κριτήρια και τα εργαλεία αξιολόγησης

Με τα σύγχρονα διαγνωστικά κριτήρια και τα πιο δομημένα εργαλεία (ερωτηματολόγια γονέων/εκπαιδευτικών, κλινική εκτίμηση, αξιολόγηση εκτελεστικών λειτουργιών), είναι πιο πιθανό να εντοπίζονται περιπτώσεις που παλιά θα «χάνονταν».

3) Η καθημερινότητα απαιτεί περισσότερες δεξιότητες αυτορρύθμισης

Το σχολείο και η σύγχρονη ζωή ζητούν από τα παιδιά υψηλό βαθμό οργάνωσης, συγκέντρωσης και αυτοελέγχου. Ένα παιδί με ήπια ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολευτεί περισσότερο σήμερα σε σχέση με παλιότερα, όχι επειδή «χειροτέρεψε», αλλά επειδή το περιβάλλον είναι πιο απαιτητικό.

4) Ο ρόλος των οθονών και των social media

Οι οθόνες δεν προκαλούν ΔΕΠΥ—η ΔΕΠΥ είναι νευροαναπτυξιακή διαταραχή.
Ωστόσο, η υπερβολική ή ακατάλληλη χρήση, ειδικά των social media, μπορεί να επιδεινώνει συμπτώματα απροσεξίας ή να κάνει δυσκολότερη τη ρύθμιση της προσοχής σε κάποια παιδιά. Μελέτες δείχνουν συσχέτιση αυξημένης χρήσης social media με αυξημένα συμπτώματα απροσεξίας, χωρίς αυτό να σημαίνει αιτιότητα.

5) Σε ορισμένες χώρες υπάρχει και συζήτηση για υπερδιάγνωση

Σε διεθνές επίπεδο, κάποιοι ειδικοί επισημαίνουν ότι ένα μικρό ποσοστό διαγνώσεων μπορεί να γίνεται βιαστικά ή χωρίς πλήρη διαφορική αξιολόγηση—γι’ αυτό και είναι κρίσιμο να εφαρμόζονται σωστά τα κριτήρια και να λαμβάνονται υπόψη άλλες πιθανές αιτίες συμπτωμάτων.

Αυτό δεν ακυρώνει τη ΔΕΠΥ ως πραγματική δυσκολία· απλώς μας θυμίζει ότι χρειάζεται ολοκληρωμένη, υπεύθυνη αξιολόγηση.

Πώς φαίνεται η ΔΕΠΥ ανά ηλικία

Η ΔΕΠΥ δεν “μοιάζει” ίδια σε όλα τα παιδιά, ούτε μένει ίδια με την πάροδο του χρόνου. Τα συμπτώματα αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία, τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος και το προφίλ του παιδιού. Για αυτό και είναι σημαντικό να ξέρουμε πώς εκδηλώνεται συνήθως σε κάθε στάδιο ανάπτυξης.

ΔΕΠΥ στην προσχολική ηλικία (3–5 ετών)

Στην προσχολική ηλικία όλα τα παιδιά είναι φυσιολογικά πιο ζωηρά και παρορμητικά. Στη ΔΕΠΥ όμως η ένταση και η συχνότητα είναι μεγαλύτερη από ό,τι αναμένεται για την ηλικία και επηρεάζει την καθημερινότητα στο σπίτι ή/και στον παιδικό σταθμό.

Πώς μπορεί να φαίνεται:

• Δυσκολεύεται να ακολουθήσει απλές ρουτίνες (π.χ. ντύσιμο, φαγητό, τακτοποίηση) χωρίς συνεχή υπενθύμιση.
• Δεν παραμένει σε παιχνίδι/δραστηριότητα για περισσότερο από λίγα λεπτά, ακόμα κι αν του αρέσει.
• Κινείται συνεχώς, σκαρφαλώνει, τρέχει σε ακατάλληλες στιγμές ή σε χώρους που “δεν χωρά” το σώμα του να ησυχάσει.
• Παρεμβαίνει διαρκώς στο παιχνίδι των άλλων παιδιών, παίρνει παιχνίδια, δυσκολεύεται να περιμένει σειρά.
• Ξεσπά εύκολα όταν αλλάζει δραστηριότητα ή όταν πρέπει να περιμένει.

Παράδειγμα της καθημερινότητας:
Το παιδί μπορεί να ξεκινά να παίζει με τουβλάκια, να τα αφήνει στη μέση, να πηγαίνει σε άλλο παιχνίδι, να το παρατά κι αυτό, και μετά να δυσκολεύεται πολύ όταν του ζητείται να μαζέψει. Η δυσκολία δεν είναι “ανυπακοή”, αλλά αδυναμία ρύθμισης προσοχής/παρόρμησης.

Σημ.: Οι οδηγίες της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας τονίζουν ότι στα παιδιά 4–6 ετών πρώτη γραμμή παρέμβασης είναι η εκπαίδευση γονέων σε συμπεριφορική διαχείριση και οι τάξεις με δομημένες στρατηγικές.

ΔΕΠΥ στο Δημοτικό (6–12 ετών)

Εδώ τα συμπτώματα γίνονται πιο εμφανή, γιατί οι σχολικές απαιτήσεις αυξάνονται: προσοχή, οργάνωση, ολοκλήρωση εργασιών, κοινωνικοί κανόνες. Πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται όχι επειδή “δεν μπορούν”, αλλά επειδή δεν μπορούν να οργανώσουν και να κρατήσουν σταθερά την προσπάθεια.

Πώς μπορεί να φαίνεται στην τάξη:

• Χάνει ή ξεχνά οδηγίες ακόμα και όταν ακούει προσεκτικά στην αρχή.
• Κάνει λάθη απροσεξίας σε πράγματα που “ξέρει”.
• Δεν ολοκληρώνει εργασίες ή τις αφήνει μισές, επειδή χάνει βήματα.
• Ξεχνά υλικά (τετράδια, βιβλία, μολύβια), χάνει πράγματα.
• Δέχεται παρατηρήσεις για “βιασύνη” ή “δεν προσπαθεί” ενώ προσπαθεί.
• Σηκώνεται/στριφογυρίζει, πετάγεται να μιλήσει, δυσκολεύεται να περιμένει.

Πώς μπορεί να φαίνεται στο σπίτι:

• Η μελέτη είναι μαραθώνιος: ξεκινά, σηκώνεται, ξεχνά τι έκανε, εκνευρίζεται.
• Θέλει υπενθυμίσεις για τα πάντα (τσάντα, μπάνιο, ώρα).
• Υπάρχουν συγκρούσεις γύρω από ρουτίνες ή όρια.

Παράδειγμα σχολικής δυσκολίας:
Το παιδί καταλαβαίνει το μάθημα στην τάξη, αλλά στην άσκηση χάνει τη σειρά, γράφει αλλού την απάντηση, ή ξεχνά να κάνει τη 2η ερώτηση. Η εικόνα “δεν προσέχει” είναι επιφανειακή—η πραγματική δυσκολία είναι η εκτελεστική οργάνωση.

ΔΕΠΥ στην εφηβεία (12+ ετών)

Στην εφηβεία η υπερκινητικότητα συχνά μειώνεται ως εξωτερική κίνηση, αλλά δεν “φεύγει”· μετατρέπεται σε εσωτερική ανησυχία, αποδιοργάνωση και παρορμητικές επιλογές. Ταυτόχρονα, οι απαιτήσεις για αυτονομία, διάβασμα και κοινωνική διαχείριση μεγαλώνουν.

Πώς μπορεί να φαίνεται:

• Έντονη αποδιοργάνωση: αργεί, χάνει deadlines, ξεχνά προθεσμίες.
• Αναβλητικότητα και δυσκολία να ξεκινήσει διάβασμα/εργασίες.
• Πετάγεται από σκέψη σε σκέψη, δυσκολεύεται να κρατήσει πρόγραμμα.
• Ριψοκίνδυνη ή παρορμητική συμπεριφορά (π.χ. βιαστικές αποφάσεις, έντονες αντιδράσεις).
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αίσθηση ότι “δεν τα καταφέρνω όσο προσπαθώ”.
• Συχνά εμφανίζονται άγχος ή καταθλιπτικά συμπτώματα, ειδικά αν η ΔΕΠΥ δεν έχει αναγνωριστεί νωρίς.

Παράδειγμα εφηβικής εικόνας:
Ο έφηβος μπορεί να κάθεται “ήσυχος” στο θρανίο, αλλά στο μυαλό του να τρέχουν πολλά πράγματα, να χάνει τη ροή του μαθήματος, και μετά στο σπίτι να μην μπορεί να οργανώσει από πού να ξεκινήσει στο διάβασμα.

ΔΕΠΥ ή κάτι άλλο; Πώς ξεχωρίζουμε τη ΔΕΠΥ από άλλες δυσκολίες

Πολλά παιδιά μπορεί να είναι ζωηρά, αφηρημένα ή παρορμητικά κατά περιόδους. Η ΔΕΠΥ όμως έχει συγκεκριμένα κριτήρια διάρκειας, έναρξης, εύρους και λειτουργικής επίδρασης. Στη διαφορική αξιολόγηση οι ειδικοί εξετάζουν αν τα συμπτώματα:

• υπάρχουν πριν τα 12 έτη,
• επιμένουν πάνω από 6 μήνες,
• εμφανίζονται σε δύο ή περισσότερα περιβάλλοντα,
• και επηρεάζουν ουσιαστικά σχολείο/σχέσεις/καθημερινή ρουτίνα.

Ας δούμε τις πιο συχνές περιπτώσεις που μοιάζουν με ΔΕΠΥ, αλλά δεν είναι (ή μπορεί να συνυπάρχουν).

ΔΕΠΥ vs φυσιολογική ζωηράδα ή ανωριμότητα

Φυσιολογική ζωηράδα υπάρχει σε πολλά παιδιά, ειδικά σε μικρές ηλικίες.
Η διαφορά είναι ότι στη ΔΕΠΥ η δυσκολία είναι σταθερή, έντονη και γενικευμένη:

• Ζωηράδα/ανωριμότητα: το παιδί μπορεί να είναι ανήσυχο σε βαρετές καταστάσεις, αλλά κρατά προσοχή σε κάτι που το ενδιαφέρει· βελτιώνεται όταν υπάρχει δομή ή όταν ωριμάζει.
• ΔΕΠΥ: ακόμη και σε ενδιαφέρουσες δραστηριότητες δυσκολεύεται να κρατήσει σταθερά την προσοχή/αυτοέλεγχο, κάνει παρορμητικές κινήσεις, και το μοτίβο επιμένει για μήνες σε πολλά πλαίσια.

ΔΕΠΥ vs άγχος ή στρες

Το άγχος μπορεί να προκαλέσει αφηρημάδα, ανησυχία και δυσκολία συγκέντρωσης, και συχνά μπερδεύεται με ΔΕΠΥ.
Υπάρχουν όμως διαφορές:

• Άγχος/στρες: η διάσπαση προσοχής συνήθως σχετίζεται με σαφή trigger (π.χ. πίεση στο σχολείο, αλλαγή, φόβος αποτυχίας). Το παιδί μπορεί να δείχνει “χαμένο” επειδή είναι απασχολημένο με ανησυχίες.
• ΔΕΠΥ: η απόσπαση είναι διάχυτη (σε πολλά είδη δραστηριοτήτων), υπάρχει ιστορικό από μικρότερη ηλικία και συνδυάζεται με παρορμητικότητα/υπερκινητικότητα.

ΔΕΠΥ vs μαθησιακές δυσκολίες

Παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να φαίνονται αφηρημένα ή “να μη θέλουν να διαβάσουν”, επειδή το μάθημα είναι πραγματικά δύσκολο γι’ αυτά.

• Μαθησιακές δυσκολίες: η δυσκολία προσοχής εμφανίζεται κυρίως σε εργασίες που απαιτούν ανάγνωση/γραφή/αριθμητική, ενώ σε άλλα πλαίσια το παιδί μπορεί να συγκεντρώνεται καλά.
• ΔΕΠΥ: η δυσκολία προσοχής/οργάνωσης είναι σε πολλές δραστηριότητες, όχι μόνο στο διάβασμα.

ΔΕΠΥ vs ΔΑΦ (αυτισμός)

Η ΔΕΠΥ και η ΔΑΦ είναι διαφορετικές νευροαναπτυξιακές καταστάσεις, αλλά μπορούν να έχουν επικάλυψη σε συμπτώματα (π.χ. παρορμητικότητα, δυσκολία προσοχής).

• ΔΑΦ: ο πυρήνας δυσκολίας είναι η κοινωνική επικοινωνία/αλληλεπίδραση και οι Περιορισμένες και Επαναληπτικές Συμπεριφορές (RRBs).
• ΔΕΠΥ: ο πυρήνας είναι η ρύθμιση προσοχής–δραστηριότητας–παρόρμησης.

Μια σύντομη “πρακτική” ερώτηση για γονείς

Αν αναρωτιέστε «είναι ΔΕΠΥ ή κάτι άλλο;», βοηθά να ρωτήσετε:

1. Υπάρχουν τα σημάδια πάνω από 6 μήνες;
2. Υπάρχουν και στο σπίτι και στο σχολείο;
3. Επηρεάζουν μάθηση, σχέσεις, ρουτίνες;
4. Υπήρχαν και πριν την τωρινή φάση/στρες;

Αν η απάντηση είναι “ναι” στα περισσότερα, αξίζει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση.

Αιτίες της ΔΕΠΥ

Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής υπερκινητικότητας (ΔΕΠ Υ) δεν έχει μία μοναδική αιτία, αλλά αντιθέτως, πρόκειται για μια πολυπαραγοντική διαταραχή που επηρεάζεται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες. Η ΔΕΠΥ συνδέεται με διάφορους γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι έχουν μικρή δράση μεμονωμένα, αλλά η συγκεντρωτική τους δράση καθιστά τους ανθρώπους πιο ευπαθείς στην πάθηση. Ορισμένες από τις συνήθεις αιτίες της ελλειμματικής προσοχής υπερκινητικότητας περιλαμβάνουν:

Γενετικοί παράγοντες:

Μεταδίδεται κατά κύριο λόγο γενετικά, με ανθρώπους που έχουν οικογενειακό ιστορικό να έχουν περισσότερες πιθανότητες να την αναπτύξουν.

Εξωγενείς παράγοντες:

Μπορεί να συσχετίζεται με εξωγενείς παράγοντες, όπως την έκθεση σε τοξικές ουσίες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή τη χρήση ορισμένων φαρμάκων κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας.

Εγκυμοσύνη και γέννα:

Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι η έκθεση του εμβρύου σε ορισμένες ουσίες ή η έλλειψη ορισμένων θρεπτικών στοιχείων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης της διαταραχής. Επιπλέον, η πρόωρη γέννα μπορεί να συσχετίζεται με την ανάπτυξη της ΔΕΠ Υ στο παιδί.

Συνθήκες της παιδικής ηλικίας:

Επιπλέον, οι συνθήκες που επικρατούν στην παιδική ηλικία μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη της διαταραχής. Οι καταθλιπτικές συνθήκες, η έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης και οι δυσκολίες στη σχολική ζωή μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισής της.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν οφείλεται σε έλλειψη ή έλλειμμα θέλησης ή αδυναμία να συγκεντρωθεί. Αντίθετα, προκαλείται από διάφορους βιολογικούς, γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου.

Συμπτώματα της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας ΔΕΠΥ επηρεάζει την ικανότητα ενός ατόμου να επικεντρωθεί και να ελέγξει την συμπεριφορά του. Τα χαρακτηριστικά της ΔΕΠΥ μπορούν να παρουσιάζονται διαφορετικά ανάλογα με την ηλικία και το φύλο του ατόμου, αλλά και με τη σοβαρότητα της διαταραχής. Τα πυρηνικά συμπτώματα της ΔΕΠΥ είναι η διάσπαση προσοχής, η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα. Κλινικά υπάρχουν 3 τύποι στον καθένα από τους οποίους προεξάρχει η ελλειμματική προσοχή , η υπερκινητικότητα/παρορμητικότητα ή και τα δύο (συνδυασμένος τύπος).  

Δυσκολεύεται να κάτσει καθιστός στην αίθουσα ή σε άλλες δραστηριότητες. Θέλει να είναι συνεχώς σε κίνηση. Γυρίζει γύρω γύρω ή σκαρφαλώνει σε περιστάσεις που δεν αρμόζει. Δεν μπορεί να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα ήσυχα. Μιλάει υπερβολικά πολύ. Διακόπτει όταν μιλάει κάποιος άλλος. Δυσκολεύεται να περιμένει να έρθει η σειρά του. Εισβάλλει στη συζήτηση και στα παιχνίδια άλλων ή τους διακόπτει. Δεν έχει αίσθηση του κινδύνου. Ορισμένα από τα πιο κοινά συμπτώματά της περιλαμβάνουν:

1. Διάσπαση προσοχής: Τα άτομα με διάσπαση προσοχής μπορεί να δυσκολεύονται να διατηρήσουν την προσοχή τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα, να επικεντρωθούν σε μία δραστηριότητα και να ολοκληρώσουν την εργασία τους.
2. Υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα: Οι άνθρωποι μπορεί να είναι υπερβολικά ενεργητικοί και ανυπόμονοι, με την ανάγκη να κινούνται συνεχώς και να αλλάζουν τη θέση τους.
3. Κάνει λάθη απροσεξίας: Οι άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονται να προσέξουν τις λεπτομέρειες και να διακρίνουν τα σημαντικά, κάτι που μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά τους να ολοκληρώσουν εργασίες ή να παρακολουθήσουν ένα μάθημα στο σχολείο.
4. Απροθυμία: Τα άτομα μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες να ξεκινήσουν μια δραστηριότητα ή μια εργασία και να επιδείξουν απροθυμία για τις υποχρεώσεις τους.
5. Δυσκολία στη διαχείριση του χρόνου: Οι άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονται να οργανώσουν τον χρόνο τους, να προσαρμόσουν τις δραστηριότητες τους στο χρόνο που έχουν διαθέσιμο και να τελειώσουν τις εργασίες τους εγκαίρως.
6. Δυσκολία στην αντίληψη του κοινωνικού περιβάλλοντος: Τα άτομα μπορεί να έχουν δυσκολίες στην αντίληψη του κοινωνικού περιβάλλοντος, την αναγνώριση των συναισθημάτων και των σημάτων που στέλνουν οι άλλοι άνθρωποι.
7. Απώλεια αντοχής: Τα άτομα μπορεί να χάνουν πολύ γρήγορα την αντοχή τους και να επηρεάζονται από την κούραση, κάτι που μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά τους να ολοκληρώσουν μια δραστηριότητα ή μια εργασία.
8. Χαμηλή αυτοεκτίμηση: καθώς δεν μπορεί να φέρει εις πέρας τις εργασίες του

Επιπλέον, η ΔΕΠ Υ μπορεί να επηρεάσει και την ψυχολογική κατάσταση των ατόμων που την αντιμετωπίζουν. Συγκεκριμένα, τα άτομα με ΔΕΠ Υ μπορεί να αντιμετωπίζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη και κοινωνικό αποκλεισμό, καθώς η διαταραχή μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά τους να συμμετέχουν σε κοινωνικές και σχολικές δραστηριότητες.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τα παραπάνω συμπτώματα μπορεί να παρουσιαστούν σε διάφορους βαθμούς σε κάθε άτομο και ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να παρουσιάζουν περισσότερα συμπτώματα από ενήλικες με τη ΔΕΠΥ.

Συννοσηρότητες στη ΔΕΠΥ: γιατί είναι τόσο συχνές και γιατί μας ενδιαφέρουν

Η ΔΕΠΥ σπάνια εμφανίζεται “μόνη της”. Οι διεθνείς οδηγίες τονίζουν ότι κατά την αξιολόγηση ενός παιδιού για ΔΕΠΥ πρέπει πάντα να γίνεται έλεγχος και για συννοσηρότητες, γιατί είναι πολύ συχνές και επηρεάζουν τόσο την εικόνα όσο και το πλάνο παρέμβασης.

Μελέτες και ανασκοπήσεις δείχνουν ότι η πλειονότητα των παιδιών με ΔΕΠΥ έχει τουλάχιστον μία ακόμη δυσκολία ή διαταραχή (συχνά πάνω από μία). Εκτιμήσεις κυμαίνονται περίπου από 60% έως 90% ανάλογα με το δείγμα και τα κριτήρια.

Αυτό δεν σημαίνει ότι “κάτι πάει στραβά με το παιδί”. Σημαίνει ότι ο εγκέφαλος και η ανάπτυξη λειτουργούν με τρόπους που συχνά δημιουργούν επικαλύψεις σε δεξιότητες όπως προσοχή, οργάνωση, γλώσσα, αυτορρύθμιση και κίνηση.

Οι πιο συχνές συννοσηρότητες στη ΔΕΠΥ

1) Μαθησιακές δυσκολίες (δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσγραφία κ.λπ.)

Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι από τις συχνότερες συννοσηρότητες. Παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν, να οργανώσουν ή να ολοκληρώσουν εργασίες, αλλά όταν συνυπάρχει μαθησιακή δυσκολία, εμφανίζονται πιο σταθερά ελλείμματα σε ανάγνωση/γραφή/μαθηματικά.

Πρακτικά τι σημαίνει:
Αν ένα παιδί έχει ΔΕΠΥ και δυσλεξία, δεν αρκεί να δουλέψουμε μόνο στην προσοχή. Χρειάζεται και στοχευμένη μαθησιακή παρέμβαση, αλλιώς θα συνεχίσει να αποτυγχάνει στο διάβασμα όσο κι αν βελτιωθεί η συγκέντρωση.

2) Αγχώδεις διαταραχές και συναισθηματική δυσκολία

Το άγχος είναι εξαιρετικά συχνό στη ΔΕΠΥ—είτε ως προϋπάρχουσα δυσκολία είτε ως συνέπεια του χρόνιου στρες που δημιουργεί η ΔΕΠΥ όταν παραμένει χωρίς στήριξη.

Πώς φαίνεται:

• το παιδί φοβάται να κάνει λάθος,
• “κολλάει” πριν ξεκινήσει,
• έχει σωματικά συμπτώματα στρες (πονοκέφαλοι/κοιλιακά),
• ή υπεραντιδρά σε κριτική/αποτυχία.

3) Αντιδραστική/εναντιωματική συμπεριφορά (ODD) και δυσκολίες συμπεριφοράς

Ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών με ΔΕΠΥ εμφανίζει και εναντιωματική ή αντιδραστική συμπεριφορά, ειδικά όταν νιώθει ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ή λαμβάνει συχνά αρνητική ανατροφοδότηση.

Πρακτικά:
Σε αυτή την περίπτωση δουλεύουμε και τη ρύθμιση συμπεριφοράς/σχέσης, όχι μόνο την προσοχή.

4) ΔΑΦ (Αυτισμός)

Η συνύπαρξη ΔΕΠΥ–ΔΑΦ είναι συχνότερη από ό,τι πιστεύαμε παλιότερα. Πολλές μελέτες βρίσκουν ότι ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών με ΔΑΦ έχει και συμπτώματα ΔΕΠΥ, ενώ και αρκετά παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν χαρακτηριστικά ΔΑΦ.

Γιατί έχει σημασία:
Αλλάζει το πώς προσεγγίζουμε κοινωνική επικοινωνία, κοινή εμπλοκή και RRBs, άρα χρειάζεται πιο ολιστικό πλάνο.

5) Δυσπραξία / Αναπτυξιακή Διαταραχή Κινητικού Συντονισμού (DCD)

Πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν δυσκολίες στον κινητικό συντονισμό, στη λεπτή κινητικότητα ή στο motor planning. Αυτό μπορεί να φαίνεται ως “αδεξιότητα”, κακή γραφή, δυσκολία σε αθλήματα, ή πολύ αργή εκτέλεση πρακτικών εργασιών.

Πρακτικά:
Αν δεν το αναγνωρίσουμε, το παιδί θα συνεχίσει να δυσκολεύεται π.χ. στη γραφή, ακόμα κι αν βελτιωθεί η προσοχή του.

6) Δυσκολίες ύπνου

Οι δυσκολίες ύπνου είναι επίσης συχνές (δυσκολία να κοιμηθεί, συχνές αφυπνίσεις, μη αναζωογονητικός ύπνος). Ο κακός ύπνος ενισχύει τα συμπτώματα απροσεξίας και παρορμητικότητας, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.

7) Τικ / νευρολογικές ή άλλες αναπτυξιακές δυσκολίες

Σε μικρότερο ποσοστό, μπορεί να συνυπάρχουν τικ, ψυχαναγκαστικά χαρακτηριστικά ή άλλες νευροαναπτυξιακές δυσκολίες. Αυτό δεν είναι σπάνιο και εξετάζεται στο πλαίσιο της ολοκληρωμένης αξιολόγησης.

Γιατί έχει σημασία να τις αναγνωρίσουμε

Οι συννοσηρότητες:

1. αλλάζουν την εικόνα (π.χ. άγχος → μοιάζει με “ήσυχη” ΔΕΠΥ).
2. εξηγούν γιατί μια παρέμβαση δεν αρκεί από μόνη της.
3. καθορίζουν το σωστό πλάνο υποστήριξης (σπίτι/σχολείο/θεραπείες). Με απλά λόγια: όταν βλέπουμε ΔΕΠΥ, κοιτάμε όλο το προφίλ του παιδιού, όχι μόνο τα τρία βασικά συμπτώματα.

Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας με ΔΕΠΥ

Τα παιδιά με ΔΕΠΥ (attention deficit hyperactivity disorder adhd) μπορούν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη σχολική εκπαίδευση, την καθημερινή ζωή και τις κοινωνικές σχέσεις. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα βήματα που μπορούν να ληφθούν για να βοηθήσουν τα παιδιά με υπερκινητικότητα ΔΕΠΥ να αναπτύξουν τις δεξιότητες και τα εργαλεία που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν τη διαταραχή αυτή.

Εδώ είναι μερικά συγκεκριμένα πράγματα που μπορούν να βοηθήσουν:

1. Καθορίστε σαφή όρια και ρουτίνες: Τα παιδιά χρειάζονται μια σταθερή ρουτίνα και σαφή όρια για να αισθάνονται ασφαλή και σταθερά. Καθορίστε σαφείς χρόνους για τον ύπνο, το φαγητό, την εκπαίδευση και τις δραστηριότητες.
2. Οργανώστε το περιβάλλον: Τα παιδιά χρειάζονται ένα καθαρό και οργανωμένο περιβάλλον για να μπορούν να συγκεντρωθούν και να εργαστούν στις σχολικές εργασίες. Μειώστε τον θόρυβο και τις αποσπασματικές διαταραχές στο περιβάλλον και οργανώστε τα παιχνίδια και τα βιβλία.
3. Χρησιμοποιήστε κατανόηση και επικοινωνία: Τα παιδιά χρειάζονται κατανόηση και υποστήριξη. Συνομιλήστε με το παιδί σας για τη διαταραχή και παρέχετέ του τη στήριξη που χρειάζεται. Ακούστε το παιδί σας και δείξτε του ότι κατανοείτε τα προβλήματά του.
4. Ενισχύστε τις δεξιότητες κοινωνικής επαφής: Τα παιδιά μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις κοινωνικές επαφές. Βοηθήστε το παιδί σας να αναπτύξει τις δεξιότητες του στην κοινωνική επαφή με τη συχνότητα και τη σταθερότητα. Μπορείτε να το βοηθήσετε να αναπτύξει τις δεξιότητες του στην επικοινωνία, την αυτονομία και τη δημιουργική σκέψη.
5. Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή σε δραστηριότητες: Τα παιδιά χρειάζονται δραστηριότητες και αθλήματα για να αναπτύξουν τις φυσικές τους δεξιότητες και να καταναλώσουν την ενέργειά τους. Ενθαρρύνετε το παιδί σας να συμμετέχει σε δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν, όπως αθλητικά, μουσική, τέχνη και παιχνίδια.
6. Συνεργαστείτε με το σχολείο: Είναι σημαντικό να συνεργαστείτε με το σχολείο του παιδιού σας και να ενημερώνετε τους εκπαιδευτικούς σχετικά με τη διαταραχή του παιδιού. Μπορείτε να συνεργαστείτε με τους εκπαιδευτικούς για να δημιουργήσετε ένα πλάνο που θα βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει τις δεξιότητές του και να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες του στη σχολική εκπαίδευση.
7. Ζητήστε επαγγελματική βοήθεια: Επαγγελματική βοήθεια μπορεί να βοηθήσει το παιδί σας να αναπτύξει τις δεξιότητές του και να αντιμετωπίσει τη διαταραχή του. Επαγγελματίες υγείας, όπως οι παιδοψυχίατροι, οι εργοθεραπευτές, οι λογοθεραπευτές και οι ψυχολόγοι, μπορούν να βοηθήσουν το παιδί σας να αναπτύξει τις δεξιότητές του, να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή του και να βελτιώσει τη σχέση του με το περιβάλλον του.

Αξιολόγηση και διάγνωση ΔΕΠΥ στην Ελλάδα: τι περιλαμβάνει και πού απευθυνόμαστε

Η διάγνωση της ΔΕΠΥ δεν γίνεται με ένα τεστ. Χρειάζεται ολοκληρωμένη κλινική αξιολόγηση με βάση τα επίσημα κριτήρια (DSM-5-TR): τα συμπτώματα πρέπει να υπάρχουν από πριν τα 12, να κρατούν ≥6 μήνες, να εμφανίζονται σε ≥2 περιβάλλοντα και να προκαλούν λειτουργική δυσκολία.

Πώς προχωρά συνήθως η διαδικασία:

1. Συγκεντρώνετε παρατηρήσεις από σπίτι και σχολείο (πότε/πού/πόσο συχνά φαίνονται τα σημάδια).
2. Παιδίατρος για πρώτο έλεγχο και παραπομπή.
3. Αξιολόγηση από ειδικό: παιδοψυχίατρο ή/και αναπτυξιολόγο, συχνά σε συνεργασία με παιδοψυχολόγο. Περιλαμβάνει κλινική συνέντευξη, ερωτηματολόγια γονέων/εκπαιδευτικών και έλεγχο εκτελεστικών/μαθησιακών δεξιοτήτων ώστε να φανεί αν υπάρχουν συννοσηρότητες.
4. Αν χρειάζονται σχολικές προσαρμογές, μπορείτε να απευθυνθείτε στο ΚΕΔΑΣΥ, που είναι ο δημόσιος φορέας διεπιστημονικής αξιολόγησης και εκπαιδευτικής υποστήριξης.

Τι βοηθά περισσότερο στη ΔΕΠΥ

Η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση είναι συνδυαστική — σπίτι, σχολείο και (όταν χρειάζεται) φαρμακευτική αγωγή. Οι μεγάλες κατευθυντήριες οδηγίες συμφωνούν σε αυτό.

1) Εκπαίδευση γονέων & συμπεριφορικές στρατηγικές

Ιδιαίτερα στην προσχολική ηλικία, πρώτη γραμμή είναι η εκπαίδευση γονέων σε συμπεριφορική διαχείριση και η σταθερή εφαρμογή ρουτινών, σαφών οδηγιών και θετικής ενίσχυσης.

2) Παρεμβάσεις στο σχολείο

Απλές αλλά στοχευμένες προσαρμογές κάνουν μεγάλη διαφορά: σπάσιμο εργασιών σε βήματα, οπτικά βοηθήματα, έλεγχος κατανόησης οδηγιών, σύντομα “διαλείμματα κίνησης”, σταθερή θέση/δομή στην τάξη.

3) Φαρμακευτική αγωγή (όταν χρειάζεται)

Για παιδιά σχολικής ηλικίας, όταν τα συμπτώματα είναι μέτρια/σοβαρά ή δεν αρκούν οι μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις, οι οδηγίες προτείνουν μεθυλφαινιδάτη ως πρώτη φαρμακευτική επιλογή (πάντα με ιατρική παρακολούθηση).
Η αγωγή συνήθως βελτιώνει προσοχή/παρορμητικότητα και βοηθά το παιδί να επωφεληθεί από στρατηγικές και μάθηση· δεν αλλάζει τον χαρακτήρα του και δεν αντικαθιστά την υποστήριξη στο σπίτι/σχολείο.

ΔΕΠΥ στους ενήλικες

Η ΔΕΠΥ μπορεί να συνεχιστεί στην ενήλικη ζωή, συχνά με μορφή αποδιοργάνωσης, δυσκολίας διαχείρισης χρόνου, εσωτερικής ανησυχίας και παρορμητικών αποφάσεων. Οι οδηγίες αναγνωρίζουν ότι η ΔΕΠΥ συχνά παραμένει στην ενήλικη ζωή και ότι η κατάλληλη υποστήριξη/θεραπεία βοηθά σημαντικά.

Μύθοι & αλήθειες για τη ΔΕΠΥ

• Μύθος: «Η ΔΕΠΥ είναι κακή διαπαιδαγώγηση».
  Αλήθεια: είναι νευροαναπτυξιακή διαταραχή με ισχυρή γενετική βάση.
• Μύθος: «Όλα τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι υπερκινητικά».
  Αλήθεια: πολλά έχουν κυρίως απροσεκτο τύπο, ειδικά κορίτσια.
• Μύθος: «Η ζάχαρη προκαλεί ΔΕΠΥ».
  Αλήθεια: δεν είναι αιτία· μπορεί μόνο να επιδεινώνει πρόσκαιρα συμπεριφορά.
• Μύθος: «Οι οθόνες δημιουργούν ΔΕΠΥ».
  Αλήθεια: δεν την προκαλούν, αλλά η υπερβολική χρήση social media έχει συσχετιστεί με περισσότερα συμπτώματα απροσεξίας σε κάποιους εφήβους.

Συχνές ερωτήσεις (FAQ)

1. Σε ποια ηλικία μπορεί να γίνει αξιολόγηση;
Συνήθως από την προσχολική ηλικία, όταν τα σημάδια είναι σταθερά. Η διάγνωση βασίζεται σε ιστορικό ≥6 μηνών και σαφή λειτουργική επίδραση.

2. Πώς ξεχωρίζω ΔΕΠΥ από απλή ζωηράδα;
Στη ΔΕΠΥ τα σημάδια είναι επίμονα, γενικευμένα (σε σπίτι/σχολείο) και δυσκολεύουν συγκεκριμένα τη λειτουργικότητα.

3. Χρειάζεται πάντα φάρμακο;
Όχι. Πρώτη γραμμή είναι συμπεριφορικές/εκπαιδευτικές παρεμβάσεις. Φάρμακο εξετάζεται όταν τα συμπτώματα είναι έντονα ή δεν αρκούν οι άλλες παρεμβάσεις.

4. Η ΔΕΠΥ “φεύγει” μεγαλώνοντας;
Τα συμπτώματα συχνά αλλάζουν μορφή, αλλά σε πολλούς ανθρώπους παραμένουν σε κάποιο βαθμό και στην ενήλικη ζωή.

5. Τι να πω στο παιδί για τη διάγνωση;
Μιλήστε απλά και θετικά: «ο εγκέφαλός σου δουλεύει γρήγορα και χρειάζεται εργαλεία για να οργανώνεται». Η κατανόηση μειώνει ενοχές και βοηθά συνεργασία.

6. Γιατί τα κορίτσια διαγιγνώσκονται λιγότερο;
Συχνά έχουν κυρίως απροσεξία χωρίς έντονη υπερκινητικότητα, άρα δεν “φαίνονται” τόσο στην τάξη.

7. Μπορεί να συνυπάρχει με μαθησιακές δυσκολίες;
Ναι, και είναι συχνό. Γι’ αυτό χρειάζεται έλεγχος μαθησιακού/εκτελεστικού προφίλ στην αξιολόγηση.

8. Τι βοηθά άμεσα τη μελέτη στο σπίτι;
Μικρά βήματα, σαφές πρόγραμμα, χρονόμετρο/οπτική λίστα και σύντομα διαλείμματα κίνησης — σε σταθερή ρουτίνα.

9. Πότε απευθύνομαι στο ΚΕΔΑΣΥ;
Όταν χρειάζεστε εκπαιδευτική αξιολόγηση/προσαρμογές ή επίσημη πρόταση υποστήριξης στο σχολείο.

10. Υπάρχει κάτι που “φταίει” που το παιδί έχει ΔΕΠΥ;
Όχι. Η ΔΕΠΥ είναι πολυπαραγοντική με ισχυρή γενετική βάση και δεν είναι αποτέλεσμα γονεϊκού λάθους.

Πρωτότυπο περιεχόμενο από την ομάδα συγγραφής του Upbility. Απαγορεύεται η αναπαραγωγή αυτού του άρθρου, εν όλω ή εν μέρει, χωρίς αναφορά στον εκδότη.

Αναφορές:

1. American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed., Text Revision; DSM-5-TR). Washington, DC: Author.
2. Wolraich, M. L., Hagan, J. F., Allan, C., et al. (2019). Clinical practice guideline for the diagnosis, evaluation, and treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder in children and adolescents. Pediatrics, 144(4), e20192528.
3. National Institute for Health and Care Excellence (NICE). (2018, updated). Attention deficit hyperactivity disorder: diagnosis and management (NG87). London: NICE.
4. Faraone, S. V., Banaschewski, T., Coghill, D., et al. (2021). The World Federation of ADHD International Consensus Statement: 208 evidence-based conclusions about the disorder. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 128, 789–818.
5. Farhat, L. C., et al. (2023). The global prevalence of attention-deficit/hyperactivity disorder in children and adolescents: meta-analytic evidence. Journal of Affective Disorders.
6. Faraone, S. V., & Larsson, H. (2019). Genetics of attention-deficit/hyperactivity disorder. Molecular Psychiatry, 24, 562–575.
7. Bonvicini, C., Faraone, S. V., & Scassellati, C. (2018). Genetics of attention-deficit/hyperactivity disorder: current evidence and future directions. Molecular Psychiatry, 23, 718–729.
8. Young, S., Adamo, N., Ásgeirsdóttir, B. B., et al. (2020). Females with ADHD: An expert consensus statement taking a lifespan approach. BMC Psychiatry, 20, 404.
9. Cortese, S., et al. (2018). Attention-deficit/hyperactivity disorder management across the lifespan: evidence-based recommendations. (Συνοπτική βάση για σχολικές/συμπεριφορικές παρεμβάσεις).
10. (2025). Psychiatric comorbidity in children and adolescents with ADHD: A systematic review and meta-analysis. Journal of Psychiatric Research.