από την Dolly Bhargava, MS, SLP

Ο αδόμητος χρόνος μπορεί να δυσκολεύει πολύ τους μαθητές με άγχος, Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) ή Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής / Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). 

Η φύση των χρονικών αυτών περιόδων μπορεί να ενθαρρύνει κάποιους μαθητές να εκδηλώνουν συναισθηματικές και συμπεριφοριστικές δυσκολίες που εμείς ως δάσκαλοι θα θέλαμε να ελαχιστοποιήσουμε. Ευτυχώς, υπάρχουν πολλές στρατηγικές τις οποίες οι δάσκαλοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να βοηθήσουν τους μαθητές τους να μπορέσουν να διαχειριστούν τον αδόμητο χρόνο.

Ο αδόμητος χρόνος είναι χρόνος κατά τον οποίο δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για να ακολουθήσει ο μαθητής, χρόνος που δεν περιλαμβάνει καμία συγκεκριμένη αρμοδιότητα για τον μαθητή ή/και καμία δομημένη δραστηριότητα, σε ακολουθία και που να έχει οριστεί από ενήλικα όπως είναι ο δάσκαλος ή ο φροντιστής. Περίοδοι όπως συγκεντρώσεις, ο χρόνος πριν και μετά το σχολείο, οι διαδρομές με το σχολικό, οι γιορτές της τάξης, ο ελεύθερος χρόνος όταν ολοκληρώνεται μια εργασία, το διάλειμμα και το γεύμα, ο χρόνος στη βιβλιοθήκη και η μετακίνηση μεταξύ των αιθουσών, όλα τα παραπάνω εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία.

Οι αδόμητες ώρες είναι ζωτικές για την ανάπτυξη και το μεγάλωμα των παιδιών, επιτρέπουν στους μαθητές να καλλιεργήσουν και να τελειοποιήσουν πολύτιμες δεξιότητες, χαρακτηριστικά και αξίες όπως οι κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες, οι δεξιότητες παιχνιδιού, η αυτονομία και η ανεξαρτησία, η κριτική σκέψη και η δημιουργικότητα και η φαντασία. Για κάποιους μαθητές, ωστόσο, ο αδόμητος χρόνος μπορεί να είναι πολύ δύσκολος και αυτοί οι μαθητές μπορούν να επωφεληθούν από μια μικρή καθοδήγηση.

Σε κάποιους μαθητές με άγχος, ΔΑΦ ή ΔΕΠΥ, ο αδόμητος χρόνος μπορεί να προκαλεί από δυσφορία μέχρι και εξαιρετική κόπωση, και διαφορετικοί μαθητές ενδέχεται να δυσκολεύονται να διαχειριστούν αυτόν τον χρόνο για διαφορετικούς λόγους. Κατά τη διάρκεια του αδόμητου χρόνου, οι μαθητές πρέπει να πάρουν αποφάσεις για το τι θέλουν να κάνουν, με ποια σειρά πρέπει να το κάνουν και για πόση ώρα. Αυτό μπορεί να προκαλέσει άγχος, συναισθηματική φόρτιση και στρες στον μαθητή. Ένας μαθητής με ΔΕΠΥ μπορεί να αισθανθεί ανασφάλεια ή ανία κατά τη διάρκεια αυτής της μη δομημένης ώρας και μπορεί να διαχειριστεί αυτά τα συναισθήματα λέγοντας ή κάνοντας πράγματα που μπορεί να προκαλέσουν αναστάτωση. Άλλοι μαθητές ενδέχεται να αντιδράσουν με επιθετικότητα στον αδόμητο χρόνο. Οι μαθητές που έχουν διαγνωσθεί με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος έχουν ήδη συγκεκριμένες δυσκολίες με τον σχεδιασμό, την οργάνωση, την ακολουθία, την επίλυση προβλημάτων, τις επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες, και μπορεί να αντιμετωπίσουν ιδιαίτερα προβλήματα στη διαχείριση αυτών των αδόμητων ωρών.

Υπάρχουν πολλές στρατηγικές που συνηθίζουν να χρησιμοποιούν οι δάσκαλοι για να βοηθήσουν τους μαθητές που προσπαθούν να ανταπεξέλθουν στον αδόμητο χρόνο. Δεδομένου ότι όλοι οι μαθητές είναι διαφορετικοί, είναι σημαντικό να εκπαιδεύουμε τον εαυτό μας όσο περισσότερο μπορούμε για τις μοναδικές καταστάσεις κάθε παιδιού. Αυτό θα επιτρέψει στους δασκάλους να αντιληφθούν ποια χαρακτηριστικά του αδόμητου χρόνου θα μπορούσαν να προκαλέσουν αρνητικές εσωτερικές ή εξωτερικές αντιδράσεις από μεμονωμένους μαθητές και να εφαρμόσουν εκ των προτέρων στρατηγικές για την ελαχιστοποίηση της δυσκολίας του μαθητή με τον αδόμητο χρόνο.

Εκτός από το να έχουμε αντίληψη της κατάστασης, θα πρέπει να εκπαιδεύσουμε επίσης τους δασκάλους για ορισμένες δεξιότητες προκειμένου να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες με τον αδόμητο χρόνο. Η διευκόλυνση της ανάπτυξης επικοινωνιακών δεξιοτήτων, κοινωνικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και δεξιοτήτων επίλυσης διαφορών θα ενδυναμώσει τους μαθητές, ούτως ώστε να διαχειρίζονται τις αντιδράσεις τους όταν δυσκολεύονται με τον αδόμητο χρόνο. Για παράδειγμα, διδάσκοντας και ενθαρρύνοντας επικοινωνιακές δεξιότητες, ενθαρρύνουμε τους μαθητές να ζητάνε αυτό που χρειάζονται για να καταπολεμήσουν το άγχος και να ηρεμήσουν. Διδάσκοντας και ενθαρρύνοντας κοινωνικές δεξιότητες, ενδυναμώνουμε τους μαθητές ώστε να ενταχθούν σε κοινές ομάδες με άλλους μαθητές προκειμένου να μειωθεί η ανία και να εισαγάγουν σχετικά δομημένες δραστηριότητες στις αδόμητες ώρες.

Ακολούθως υπάρχουν ποικίλες στρατηγικές που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας δάσκαλος για να καθοδηγήσει τους μαθητές που δυσκολεύονται με τον αδόμητο χρόνο:

Στρατηγικές για μαθητές που δυσκολεύονται με τον αδόμητο χρόνο:

Συγκεντρώσεις:

• Χρησιμοποιούμε οπτικά στοιχεία για να συζητήσουμε και να υπενθυμίσουμε στους μαθητές τις προσδοκίες και τους κανόνες
• Ορίζουμε τις θέσεις τους
• Τοποθετούμε σε στρατηγικές θέσεις το προσωπικό
• Επιλέγουμε με στρατηγικό τρόπο να τοποθετήσουμε τους μαθητές που δυσκολεύονται με τον αδόμητο χρόνο δίπλα σε μαθητές που μπορούν να λειτουργήσουν ως «μοντέλα συμμαθητές»
• Παρέχουμε πρόγραμμα
• Καθορίζουμε έναν πραγματικό χρόνο κατά τον οποίο ο μαθητής πρέπει να παραμένει στη θέση του
• Επιβραβεύουμε εκ των υστέρων τον μαθητή για την καλή συμπεριφορά του
• Παρέχουμε διακριτικές εναλλακτικές δραστηριότητες για να κρατήσουμε το ενδιαφέρον των μαθητών
• Ορίζουμε διαφορετική ώρα και χώρο προέλευσης και αποχώρησης ανά τάξη
• Χρησιμοποιούμε ακουστικά (με ή χωρίς μουσική) για να βοηθήσουμε τους μαθητές να διαχειριστούν τον θόρυβο και να παραμείνουν ήρεμοι

Πριν/μετά το σχολείο:

• Χρησιμοποιούμε οπτικά στοιχεία για να υπενθυμίσουμε στους μαθητές τις προσδοκίες και τους κανόνες
• Παρέχουμε επίβλεψη
• Ορίζουμε διαφορετικούς χώρους στο σχολείο όπου οι μαθητές μπορούν να πάνε πριν/μετά το σχολείο για να περιμένουν
• Βοηθάμε τους μαθητές να σκεφτούν δραστηριότητες που μπορούν να κάνουν ενώ περιμένουν (π.χ. να διαβάσουν ένα βιβλίο, να ακούσουν μουσική ή ένα ακουστικό βιβλίο)

Διαδρομές σχολικού:

• Υπενθυμίζουμε στους μαθητές τις προσδοκίες και τους κανόνες
• Ορίζουμε τις θέσεις τους
• Τοποθετούμε σε στρατηγικές θέσεις το προσωπικό
• Επιλέγουμε με στρατηγικό τρόπο να τοποθετήσουμε τους μαθητές που δυσκολεύονται με τον αδόμητο χρόνο δίπλα σε μαθητές που μπορούν να λειτουργήσουν ως «μοντέλα συμμαθητές»
• Παρέχουμε ποικίλες δραστηριότητες (π.χ. ακουστικά βιβλία, μουσική, εύχρηστα παιχνίδια, ανάγνωση βιβλίων, ζωγραφική) που ο μαθητής μπορεί να κάνει ανεξάρτητα ενώ περιμένει στο λεωφορείο
• Συζητάμε μια πιθανή ακολουθία για αυτές τις δραστηριότητες που θα κάνει ο μαθητής κατά τη διάρκεια της διαδρομής

Ελεύθερη απασχόληση όταν ολοκληρωθεί μια εργασία:

• Διδάσκουμε στους μαθητές πώς πρέπει να ενημερώνουν το προσωπικό ότι έχουν τελειώσει την εργασία τους
• Διδάσκουμε στους μαθητές τη ρουτίνα για το πώς να επιλέγουν μια δραστηριότητα ελεύθερης απασχόλησης που να προκαλεί τη λιγότερη δυνατή αναστάτωση

Χρόνος διαλείμματος/μεσημεριανού γεύματος:

• Υπενθυμίζουμε στους μαθητές τις προσδοκίες και τους κανόνες
• Ανταλλάζουμε απόψεις με τον μαθητή για πράγματα που μπορεί να κάνει κατά τη διάρκεια του διαλείμματος και του γεύματος. Καταγράφουμε οπτικά αυτές τις ιδέες (π.χ. γράφουμε λίστα ή χρησιμοποιούμε εικόνες)
• Ενθαρρύνουμε τη χρήση ενός συστήματος «φίλων» για να υπάρχει αλληλοϋποστήριξη και να ενισχύονται οι μαθητές που αντιμετωπίζουν προβλήματα κοινωνικοποίησης
• Αν είναι δυνατόν, ορίζουμε σταθμούς δραστηριοτήτων στους οποίους οι μαθητές μπορούν να έχουν πρόσβαση κατά τη διάρκεια του διαλείμματος και του γεύματος (π.χ. χώρος Lego, χώρος ανάγνωσης, πορεία εμποδίων ή χώρος φανταστικού παιχνιδιού)
• Παρέχουμε δομημένα και υπό επίβλεψη ομαδικά παιχνίδια
• Δημιουργούμε ένα πρόγραμμα για το τι μπορεί να κάνει το παιδί κατά τη διάρκεια του διαλείμματος και του γεύματος
• Βοηθάμε τον μαθητή να ορίσει έναν χώρο ηρεμίας στο προαύλιο και τον μαθαίνουμε να πηγαίνει εκεί κάθε φορά που βιώνει κάποια συναισθητική φόρτιση. Αν δεν υπάρχει ένας τέτοιος χώρος, δώστε στον μαθητή την επιλογή να πάει στη βιβλιοθήκη ή στο εργαστήριο υπολογιστών, αν είναι πρακτικό

Βιβλιοθήκη:

• Υπενθυμίζουμε στους μαθητές τις προσδοκίες και τους κανόνες
• Δημιουργούμε ένα πρόγραμμα στο οποίο ορίζουμε την ακολουθία δραστηριοτήτων που οι μαθητές θα κάνουν στη βιβλιοθήκη (π.χ. να αναζητήσουν κάποιο βιβλίο > να καθίσουν και να διαβάσουν > να γράψουν μια περίληψη του βιβλίου > να επιστρέψουν στην τάξη τους). Αν είναι απαραίτητο, χρησιμοποιήστε αρχικά ένα σύστημα επιβράβευσης για να παρακινήσετε τους μαθητές να ακολουθήσουν το πρόγραμμα. Σταδιακά μειώστε τη χρήση του συστήματος επιβράβευσης.

• Προτεινόμενα βιβλία για Ειδικούς παιδαγωγούς: Upbility/EidikosPaidagogos
• Περισσότερο Υλικό για Τμήματα Ένταξης: Upbility/entaxi 
• Εξειδικευμένο Υλικό για Μαθησιακές Δυσκολίες:  Upbility/mathisiakesdyskolies