Ενισχύοντας τη μνήμη στα παιδιά

Βελτιώνοντας τις δυσκολίες προσοχής και τις μαθησιακές δυσκολίες στα παιδιά  Ενισχύοντας τη Μνήμη των παιδιών 

Η εργαζόμενη μνήμη αποτελεί τον ισχυρότερο δείκτη της σχολικής επιτυχίας σε σύγκριση με τον δείκτη νοημοσύνης. Ωστόσο, τα παιδιά με δυσκολίες στην εργαζόμενη μνήμη, συχνά παρεξηγούνται.

Η ικανότητα της εργαζόμενης μνήμης: πόσο μεγάλη είναι η έκταση του «νοητικού χώρου εργασίας» του παιδιού σας;

Μπορείς να κάνεις νοερά την πρόσθεση 23+69;

Όταν σας δίνουν οδηγίες, μπορείτε να φτάσετε στον προορισμό σας χωρίς να κρατήσετε σημειώσεις;

Η εργαζόμενη μνήμη, δηλαδή η μνήμη με την οποία συγκρατούμε τις πληροφορίες για να φέρουμε σε πέρας μία δραστηριότητα, χρησιμοποιείται σε ανάλογες δραστηριότητες. Αυτός ο νοητικός χώρος εργασίας αποτελεί το μέρος, στο οποίο διαχειριζόμαστε τις πληροφορίες, εκτελούμε νοερούς υπολογισμούς, ή κάνουμε νέες σκέψεις. Όπως ακριβώς οι υπολογιστές έχουν διαφορετικές δυνατότητες στη μνήμη τους, έτσι και η εργαζόμενη μνήμη διαφέρει από άτομο σε άτομο. Αυτό μπορεί να γίνει ιδιαίτερα αντιληπτό στον τρόπο, με τον οποίο προσπαθούμε να δώσουμε οδηγίες σε διαφορετικά παιδιά.

«Σε παρακαλώ, δώσε μου το κόκκινο μολύβι, και μετά πάρε την μπλε γόμα και βάλε την στο πράσινο κουτί»

Για ορισμένα παιδιά η δραστηριότητα αυτή είναι εύκολη, σε αντίθεση με άλλα, που ενώ καταβάλουν προσπάθεια, ξεχνούν τις οδηγίες κατά τη διαδικασία εκτέλεσης της δραστηριότητας. Αυτό έχει επιπτώσεις και στην τάξη. Τα παιδιά με ελλιπή ικανότητα εργαζόμενης μνήμης δείχνουν ότι έχουν ελλειματική προσοχή. Μερικά από τα συχνά λάθη που κάνουν, είναι η επανάληψη ή η παράλειψη λέξεων, γραμμάτων, αριθμών, ακόμα και παράλειψη ολόκληρων βημάτων.

Επειδή αποσυντονίζονται, συχνά εγκαταλείπουν τις δραστηριότητες τους, γεγονός το οποίο δε συμβαίνει επειδή δεν συνεργάζονται ή τεμπελιάζουν. Επιπλέον, το πρόβλημα αυτό μπορεί να κάνει την εμφάνισή του σε διαφορετικούς τομείς. Η αριθμητική αποτελεί έναν από αυτούς τους τομείς, αφού όλοι προσπαθούμε να κάνουμε πράξεις νοερά. Ακόμα, η χαμηλή εργαζόμενη μνήμη ενδέχεται να επηρεάσει και τη γλώσσα.

Για παράδειγμα, ένα παιδί με χαμηλή ικανότητα εργαζόμενης μνήμης ενδέχεται να αντιμετωπίσει δυσκολίες στη δημιουργία γραπτών προτάσεων. Μέχρι να τελειώσει τον συλλαβισμό των πρώτων λέξεων, θα έχει ξεχάσει αυτό που αρχικά ήθελε να πει. Αντίστοιχα, εμφανίζει δυσκολίες και στην κατανόηση κειμένου: ενώ κάνει μεγάλη προσπάθεια στην αποκωδικοποίηση των λέξεων, συχνά του διαφεύγει η γενική ιδέα του κειμένου.

Σχετίζεται με την ΔΕΠΥ η μνήμη;

Όχι, ακριβώς. Tα παιδιά με ΔΕΠΥ συνήθως έχουν πολύ χαμηλή εργαζόμενη μνήμη, είναι παρορμητικά και υπερκινητικά. Ωστόσο, είναι πιθανό τα παιδιά να εμφανίζουν φτωχές δεξιότητες στην εργαζόμενη μνήμη, χωρίς να υπάρχουν αυτά τα επιπλέον χαρακτηριστικά.

Δυσλεξία και χαμηλή μνήμη;

Σύμφωνα με τους Susan Gathercole και Tracy Alloway, περίπου το 70% των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζουν ελλείψεις στη δεξιότητα της εργαζόμενης μνήμης που εστιάζονται στην ανάγνωση (Gathercole and Alloway 2007).

Και τι συμβαίνει με την ηλικία του παιδιού; Δεν είναι φυσιολογικό να έχουν τα παιδιά σχετικά «φτωχές» δεξιότητες εργαζόμενης μνήμης;

Ναι. Ο μέσος τετράχρονος έχει περίπου το ½ ή το 1/3 της ικανότητας που έχει ένας ενήλικας στην εργαζόμενη μνήμη (Gathercole και Alloway 2007). Για την ανίχνευση τυχούσας δυσκολίας στο παιδί σας, χρειάζεται να γίνει σύγκριση με άλλα παιδιά της ηλικίας του.

Είναι η ελλιπής εργαζόμενη μνήμη, ένδειξη χαμηλότερου δείκτη νοημοσύνης;

Όχι απαραίτητα. Η λειτουργική/εργαζόμενη μνήμη αποτελεί ένα βασικό συστατικό στοιχείο της νοημοσύνης, καθώς επηρεάζει τον τρόπο, με τον οποίο μαθαίνουν τα παιδιά. Επιπροσθέτως, επηρεάζει την επίδοση στα τεστ αξιολόγησης, συμπεριλαμβανομένων των τεστ επίδοσης και των τεστ νοημοσύνης.

Ωστόσο, δεν μπορούμε να εξισώσουμε την εργαζόμενη μνήμη με τη νοημοσύνη.

Ορισμένα παιδιά έχουν καλές επιδόσεις στα τεστ IQ, αλλά ενδέχεται οι επιδόσεις τους στα τεστ εργαζόμενης μνήμης να είναι μέτριες (Alloway και Alloway 2010). Πώς, όμως, είναι αυτό δυνατό; Τα τεστ νοημοσύνης, όπως η κλίμακα νοημοσύνης Wechsler για παιδιά (WISC) έχουν διακριτές δοκιμασίες, μερικές από τις οποίες στοχεύουν στη εργαζόμενη μνήμη και άλλες όχι.

Επίσης, είναι πιθανό να υπάρχουν διαφορετικά είδη εργαζόμενης μνήμης. Ορισμένα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν ελλιπή ακουστική εργαζόμενη μνήμη σε τέτοιο βαθμό που να αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες με τις προφορικές, λεκτικές οδηγίες. Από την άλλη μεριά, ορισμένα παιδιά ενδεχομένως εμφανίζουν δυσκολία στην οπτικο-χωρική εργαζόμενη μνήμη, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ενασχόλησή τους με την αριθμητική. Επομένως, οι δυσκολίες στην εργαζόμενη μνήμη, δεν θα πρέπει να ταυτίζονται με τη νοημοσύνη του παιδιού. 

Μπορούμε να ενισχύσουμε την εργαζόμενη μνήμη με εκπαιδευτικά προγράμματα σε υπολογιστές;

Στην έρευνα των Holmes κ.ά (2009), μία ομάδα παιδιών ηλικίας 8-11 ετών με χαμηλή επίδοση στην Αυτοματοποιημένη Δοκιμασία Εκτίμησης της Εργαζόμενης Μνήμης (ΑΔΕΕΜ, Automated Working Memory Assessment, AWMA), δηλαδή μία κλίμακα εκτίμησης των ελλειμμάτων στην εργαζόμενη μνήμη, εγγράφηκε σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα Cogmed (Holmes κ.ά. 2009).

Για περίπου 35 λεπτά την ημέρα, τα παιδιά έπαιζαν ηλεκτρονικά παιχνίδια στον υπολογιστή, τα οποία σχετίζονταν με τις δεξιότητες της εργαζόμενης μνήμης. Οι δραστηριότητες στα παιχνίδια περιελάμβαναν:

• Την ακρόαση μιας σειράς γραμμάτων και την επανάληψή τους
• Την παρακολούθηση μιας σειράς από λαμπτήρες, οι οποίοι άναβαν και κατόπιν την ανάκληση της σειράς, με την οποία άναψαν, πατώντας τις σωστές τοποθεσίες με το ποντίκι του υπολογιστή.
• Την ακρόαση και παρακολούθηση μιας σειράς αριθμών, την ώρα που λέγονται και ενώ εμφανίζονται στιγμιαία σε ένα πληκτρολόγιο. Μετά από κάθε σειρά, ο μαθητής έπρεπε να αναπαράγει την αλληλουχία στην αντίθετη, όμως, σειρά πατώντας τα σωστά ψηφία στο πληκτρολόγιο.
• Την παρακολούθηση μιας ομάδας «αστεροειδών», τα οποία κινούνταν κατά μήκος της οθόνης και φώτιζαν διαδοχικά. Ο μαθητής έπρεπε να θυμηθεί τους αστεροειδείς που άναψαν αλλά και τη σειρά, με την οποία φώτισαν.
• Την παρακολούθηση λαμπτήρων, οι οποίοι άναβαν, ένας κάθε φορά σε ένα πλέγμα λαμπτήρων, και κατόπιν τους ζητούνταν να παρακολουθήσουν το πλέγμα να αντιστρέφεται κατά 90 μοίρες. Μπορεί ο μαθητής να ανακαλέσει τη σωστή σειρά, ακόμα και αν οι λαμπτήρες είναι σε διαφορετικές θέσεις;

Για τα παιδιά στις ομάδες ελέγχου, το επίπεδο δυσκολίας των δραστηριοτήτων αυτών παρέμενε εύκολο σε όλη τη διάρκεια της μελέτης. Ωστόσο, για τα παιδιά στην ομάδα θεραπείας, το πρόγραμμα προσαρμοζόταν, δηλαδή τους δινόταν σταδιακά όλο και πιο δύσκολες δραστηριότητες, παράλληλα με τη βελτίωση της επίδοσής τους.

Ποια ήταν τα αποτελέσματα του εκπαιδευτικού προγράμματος;

Μετά από περίπου έξι εβδομάδες, οι ερευνητές επανεξέτασαν τις δεξιότητες της εργαζόμενης μνήμης των μαθητών και τα αποτελέσματα ήταν αξιοσημείωτα. Ενώ και οι δύο ομάδες βελτιώθηκαν, τα παιδιά στο προσαρμοσμένο πρόγραμμα είχαν καλύτερη επίδοση. Ο μέσος όρος των καλύτερων επιδόσεων ήταν 3 με 4 φορές υψηλότερος από εκείνες των παιδιών στην ομάδα ελέγχου.

Στην πραγματικότητα, το προσαρμοσμένο πρόγραμμα ήταν τόσο επιτυχημένο που τα περισσότερα παιδιά δεν παρουσίαζαν ελλείψεις στην εργαζόμενη μνήμη σύμφωνα με την χρονολογική ηλικία τους. Τα αποτελέσματα αυτά, αν και συναρπαστικά, κρύβουν ωστόσο ένα μειονέκτημα: οι επακόλουθες έρευνες δεν αποδεικνύουν, εάν η βελτιωμένη επίδοση σε αυτές τις δραστηριότητες σημαίνουν σημαντικές βελτιώσεις στην πραγματικότητα.

Όπως συμπεραίνουν οι Shiphead κ.ά. (2012) μετά την ανάλυση της δημοσιευμένης έρευνας, «η μόνη αδιαμφισβήτητη δήλωση που μπορεί να γίνει είναι ότι το Cogmed θα ενισχύσει την επίδοση σε δραστηριότητες που μοιάζουν με το εκπαιδευτικό αυτό πρόγραμμα». Αυτό σαφώς μας κάνει να στοχαστούμε, εάν η καλύτερη προσέγγιση είναι να στοχεύσουμε σε συγκεκριμένες δραστηριότητες-κλειδιά που κάνουν τα παιδιά στο σχολείο, όπως οι αριθμητικές πράξεις, και να τα διδάξουμε τρόπους, με τους οποίους θα έχουν καλύτερη επίδοση στις δραστηριότητες αυτές.

Εργαζόμενη μνήμη και σχολική τάξη: είναι πιο σημαντική από το δείκτη νοημοσύνης;

Σε πρόσφατη διαχρονική μελέτη, οι Tracy και Ross Alloway μέτρησαν το δείκτη νοημοσύνης και την εργαζόμενη μνήμη πεντάχρονων παιδιών. Στη συνέχεια, έξι χρόνια μετά, αξιολόγησαν ξανά τα παιδιά, εκτιμώντας όχι μόνο το δείκτη νοημοσύνης και την εργαζόμενη μνήμη, αλλά επίσης την σχολική επίδοση κάθε παιδιού στην ανάγνωση, τον συλλαβισμό και την αριθμητική.

Τα αποτελέσματα ήταν απογοητευτικά. Οι πρώιμες δεξιότητες της εργαζόμενης μνήμης ήταν καλύτερος δείκτης από ότι τα σκορ στα τεστ νοημοσύνης (Alloway & Alloway 2010), και από την άλλη μεριά η εργαζόμενη μνήμη δεν συσχετιζόταν με το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο ή το επίπεδο της εκπαίδευσης που είχαν λάβει οι γονείς.

Ποιός/ά χρειάζεται βοήθεια;

Πολλά παιδιά χρειάζονται βοήθεια. Οι έρευνες δείχνουν ότι περίπου το 10-15% των παιδιών σχολικής ηλικίας αντιμετωπίζουν προβλήματα με την εργαζόμενη μνήμη τους, αλλά συχνά αυτά αναγνωρίζονται ως ελλείμματα στην προσοχή ή τη νοημοσύνη (Holmes κ.ά. 2009).

Ενδείξεις χαμηλής ικανότητας της εργαζόμενης μνήμης

Οι Susan Gathercole και Tracy Alloway περιγράφοντας το προφίλ ενός παιδιού με χαμηλή ικανότητα εργαζόμενης μνήμης επισημαίνουν ότι τυπικά ένα τέτοιο παιδί:

• Έχει φυσιολογικές κοινωνικές σχέσεις με τους συνομήλικους του
• Είναι ντροπαλό κατά τη διάρκεια ομαδικών δραστηριοτήτων στην τάξη και μερικές φορές δεν απαντά σε ευθείες ερωτήσεις
• Δεν μπορεί να ακολουθήσει οδηγίες
• Αποσυντονίζεται κατά την εκτέλεση σύνθετων δραστηριοτήτων και τελικά τις αφήνει ανολοκλήρωτες
• Παραλείπει ή επαναλαμβάνει βήματα στις δραστηριότητες
• Εμφανίζει ελλιπή ανάκληση μνήμης
• Φαίνεται ότι η προσοχή του διασπάται εύκολα, εμφανίζει δυσκολίες συγκέντρωσης και αποδιοργανωμένο
• Εμφανίζει δυσκολίες στην ολοκλήρωση δραστηριοτήτων που απαιτούν τόσο ανάκληση όσο και επεξεργασία

Οι Gathercole και Alloway προτείνουν στρατηγικές διδασκαλίας παιδιών με προβλήματα στην εργαζόμενη μνήμη. Για παράδειγμα, συμβουλεύουν τους δασκάλους να δίνουν σύντομες οδηγίες και μικρές δραστηριότητες στα παιδιά. Ακόμα, προτείνουν να υπενθυμίζουν στα παιδιά τα επόμενα βήματα για να ολοκληρώσουν τις δραστηριότητες.

Τα παιδιά θα πρέπει να ενθαρρύνονται να κάνουν ερωτήσεις όταν αποσυντονίζονται και να επωφελούνται από την επανάληψη ορισμένων πληροφοριών-κλειδιά. Επιπλέον, θα πρέπει να επωφελούνται από την εξάσκηση στη χρήση βοηθημάτων μνήμης, όπως το να κρατάνε σημειώσεις.

Τι μπορούμε, όμως, να κάνουμε ακόμα περισσότερο; Η αμφιλεγόμενη έρευνα του Cogmed προτείνει την εξάσκηση των παιδιών σε πολύ συγκεκριμένες δραστηριότητες. Πιθανώς, οι ερευνητές και οι παιδαγωγοί να μπορούν να αναπτύξουν προγράμματα που στοχεύουν σε τέτοιες δραστηριότητες και που είναι χρήσιμες για τα παιδιά σε μία σχολική τάξη.

Στο μεταξύ, η αξιολόγηση των παιδιών με προβλήματα στην εργαζόμενη μνήμη αποτελεί μία χρήσιμη πρακτική. Εάν το παιδί σας δείχνει ότι διασπάται η προσοχή του, δεν είναι απαραίτητο ότι θα επωφεληθεί από την εξάσκηση σε βοηθήματα μνήμης, αλλά απαιτείται να πραγματοποιηθεί μια αξιολόγηση σε όλους τους τομείς δεξιοτήτων, μεταξύ των οποίων, είναι και η εργαζόμενη μνήμη.

Προσαρμογή – Μετάφραση από: www.parentingscience.com/working-memory.html

Μπορεί να σας ενδιαφέρουν:  

• Ταχύτητα Επεξεργασίας και Μαθησιακές Δυσκολίες 
• Γιατί παρουσιάζονται δυσκολίες στην ανάγνωση;

 

Προτεινόμενα βιβλία από την :  

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΡΟΣΟΧΗΣ | Στρατηγικές Παρέμβασης για την ενίσχυσή της 

Οπτική Αντίληψη | ΤΕΥΧΟΣ 4 - Οπτική Μνήμη 

ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ | Στρατηγικές Παρέμβασης για τη Βελτίωσή της

Βιβλιογραφία

Alloway TP and Alloway RG. 2010. Investigating the predictive roles of working memory and IQ in academic attainment. Journal of Experimental Child Psychology 106(1): 20-29.

Alloway TP. 2007. Automated working memory assessment. Oxford: Harcourt.

Gathercole SE and Alloway TP. 2007. Understanding working memory. London: Harcourt.

Holmes J, Gathercole SE, and Dunning DL. 2009. Adaptive training leads to sustained enhancement of poor working memory in children. Dev Sci. 12(4):F9-15.

Jaeggi, S. M., Buschkuehl, M., Jonides, J., & Perrig, W. J. (2008). Improving Fluid Intelligence With Training on Working Memory. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 105(19), 6829-6833.

Shipstead Z, Hicks KL, and Engle RW. Cogmed working memory training: Does the evidence support the claims? Journal of Applied Research in Memory and Cognition, 2012; 1 (3): 185 DOI: 10.1016/j.jarmac.2012.06.003