Πώς η Γραμματική Συμβάλλει στην Αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας

Η Δυσορθογραφία είναι μια μαθησιακή δυσκολία στην ορθογραφία.

Η ορθογραφία είναι η χρήση των κανόνων για την καταγραφή των φθόγγων μιας γλώσσας, ο συσχετισμός ήχων με γράμματα, η κατάκτηση λεξικών και γραμματικών μορφημάτων και η ομαδοποίηση καταλήξεων βάση των κανόνων ορθογραφίας.

Τα στάδια αυτοματοποίησης της ορθογραφίας, τα οποία το παιδί θα πρέπει να έχει κατακτήσει κατά τη διάρκεια των σχολικών χρόνων είναι τα εξής:

1. Να μπορεί να συλλάβει την ιδέα και να τη συνδέσει με το υπόλοιπο κείμενο. 
2. Να βρίσκει τις σωστές λέξεις, οι οποίες να εκφράζουν την ιδέα. 
3. Να κατανοεί και να κατέχει τα γραμματικά φαινόμενα.
4. Να γνωρίζει τη θεματική ορθογραφία των λέξεων.

Η Δυσορθογραφία είναι μια ειδική διαταραχή της μάθησης της ορθογραφίας και των κανόνων της. Οι δυσκολίες εμφανίζονται στους κανόνες που έχουν διδαχθεί, στην αντιστοίχηση φωνημάτων και γραφημάτων και στη σύνταξη της πρότασης και της παραγράφου. Τα λάθη παρατηρούνται στο θέμα των λέξεων (ιστορική ορθογραφία) και στις καταλήξεις των λέξεων (γραμματική ορθογραφία).

Συνήθως, είναι συνδεδεμένη με το φαινόμενο της Δυσλεξίας  (σε ποσοστό 20%) και συνδεδεμένη με το φαινόμενο της Δυσγραφίας (σε ποσοστό 70%). Η Δυσορθογραφία μπορεί να υπάρχει και από μόνη της. Τα παιδιά με Δυσορθογραφία κάνουν αρκετά λάθη στο θέμα (θεματική ορθογραφία), που οφείλονται κυρίως στην αδυναμία βραχυπρόθεσμης μνήμης και οπτικής ικανότητας. Τα περισσότερα, όμως, λάθη βρίσκονται στο καταληκτικό κομμάτι των λέξεων (γραμματική ορθογραφία). Τα παιδιά, ενώ γνωρίζουν και κατανοούν τους γραμματικούς κανόνες, αδυνατούν να τους εφαρμόσουν γραπτώς, όταν τους ζητηθεί.

(Bettelheim, B. & Zelan, K. 1981, Snowling, M. & Stackhouse, J., 1997, Αθανασιάδη, Ε. 2001)

Χαρακτηριστικά παιδιών με Δυσορθογραφία

Το παιδί για να έχει τη δυνατότητα να γράφει μια λέξη με σωστή ορθογραφία, θα πρέπει να τη προφέρει σωστά, να τη χωρίζει σε θέμα και κατάληξη, να τη οπτικοποιεί και να την αποθηκεύει στη μνήμη. Ένα παιδί, όμως, που στερείται από τις δεξιότητες που του επιτρέπουν να γράφει ορθογραφημένα, παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:

• Αντιστρέφει και παραλείπει γράμματα, συλλαβές και λέξεις.
• Προσθέτει φθόγγους και συλλαβές μέσα στις λέξεις, χωρίς λόγο.
• Αντικαθιστά τα γράμματα μέσα στις λέξεις που μοιάζουν ακουστικά ή οπτικά

(π.χ. β-φ, θ-φ, κ-χ, γ-χ).

• Παρουσιάζει καθρεπτική γραφή (π.χ. ε-3, 9-6, β-8).
• Παρουσιάζει ανομοιότητα γραμμάτων κατά τη διάρκεια γραφής πάνω σε γραμμές.
• Το παρουσιαστικό του γραπτού εμφανίζεται, συνήθως, με μουντζούρες και σχετική ακαταστασία.
• Κάνει συχνή χρήση της γόμας.
• Ενώνει το ουσιαστικό με την αντωνυμία (π.χ. το δωμάτιότου).
• Κάνει λάθη στο καταληκτικό κομμάτι της λέξης.
• Κάνει λάθη στις εξαιρέσεις των καταλήξεων (π.χ. ρήματα σε –αίνω και –ένω, επίθετα σε –ικός, -εικός και –υκός).
• Κάνει λάθη στο θεματικό κομμάτι της λέξης.
• Χρησιμοποιεί με λάθος τρόπο τα κεφαλαία γράμματα μέσα στη λέξη.
• Ξεχνάει να ξεκινήσει με κεφαλαίο την πρόταση ή την πρόταση μετά από την τελεία.
• Παραλείπει τα σημεία στίξης και τους τόνους.
• Κάνει συντακτικά λάθη.
• Παρουσιάζει αδυναμία στο κομμάτι της αυτοδιόρθωσης.
• Δεν αναγνωρίζει πάντα τα λάθη του.
• Εμφανίζει δυσκολίες στο κομμάτι της αντιγραφής. 
• Δυσκολεύεται στη σύνθεση ομόηχων λέξεων

• Αντιστρέφει φωνήεντα (π.χ. αεροπλάνο – εαροπλάνο)
• Αντιστρέφει σύμφωνα (π.χ. βλέπω – λβέπω)
• Αντιστρέφει τα δίψηφα φωνήεντα ή σύμφωνα (π.χ. ου – υο, τζ- ζτ)
• Κάνει συχνή χρήση της γομολάστιχας
• Ξεχνάει να ξεκινήσει με κεφαλαίο την πρόταση μετά από τελεία
• Παραλείπει τα σημεία στίξης
• Εμφανίζει δυσκολίες στο κομμάτι της αντιγραφής
• Κανονική ευφυΐα

(Ehri, 1987, Adams, M.J., 1990, Bailet, 1991, Παντελιάδου, 2000, Μαυρομμάτη, Δ. 2004, Μήτσιου, 2006)

Τα Αίτια της Δυσορθογραφίας

Η δυσορθογραφία μπορεί να οφείλεται σε

• διαταραχές της οπτικής και ακουστικής αντίληψης
• διαταραχές ανάπτυξης του προφορικού λόγου
• δυσκολία οργάνωσης του χώρου και του χρόνου
• δυσκολία στο μηχανισμό της οπτικής μνήμης

Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται ένα μεγάλο ποσοστό δυσορθογραφίας σε μια κατηγορία τυπικού μαθητικού πληθυσμού.

Τα Πιθανά αίτια στις περιπτώσεις παιδιών τυπικής ανάπτυξης είναι τα παρακάτω:

• τα πολλά και συχνά ταυτόχρονα ερεθίσματα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης
• τα ενδοοικογενειακά προβλήματα 
• η πίεση του χρόνου και το άγχος
• οι απαιτήσεις για επιδόσεις στο σχολείο που συνεχώς ανεβαίνουν, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι συναισθηματικές και βιολογικές ανάγκες των μαθητών
• η έλλειψη υποδομής και ενός σταθερού και μακροχρόνιου εκπαιδευτικού συστήματος
• οι πολυάριθμες σχολικές τάξεις
• η έλλειψη υποστηρικτικής τεχνολογίας και οι ελλιπείς γνώσεις

Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα πολλά παιδιά να παραμένουν χωρίς διάγνωση ή με τη λανθασμένη «ταμπέλα του απρόσεκτου και αφηρημένου μαθητή».

Το μεγάλο ερώτημα των γονιών είναι φυσικά, Αν αντιμετωπίζεται η Δυσορθογραφία. Η απάντηση είναι ναι! 

Αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας μέσω της Γραμματικής

Οι κανόνες της Γραμματικής αποτελούν τη βάση για να μάθει ένα παιδί να γράφει ορθογραφημένα. Τα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης, όπως η φωνολογία, η μορφολογία, η σύνταξη και η σημασιολογία περιλαμβάνονται στη Γραμματική. Οπότε, η αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας μέσω της Γραμματικής αποτελεί τον καλύτερο οιωνό για την ελαχιστοποίηση των λαθών μέσα σε ένα κείμενο.

Τα βήματα που ακολουθούνται για την αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας

είναι τα εξής:

Βήμα 1^ο:

Μορφολογία – Κλίση: Ουσιαστικά – Επίθετα – Ρήματα (Κασσωτάκη, Α., 2015).

Το παιδί κατανοεί τη μορφή και τη δομή της ελληνικής γλώσσας.

Η ανάπτυξη, η επεξεργασία και η ανάλυση βασικών στοιχείων του προφορικού λόγου, σε επίπεδο κλίσης αποτελούν το πρώτο σημαντικό σκαλοπάτι, για το πέρασμα στο γραπτό λόγο που αφορά τα βασικά μέρη του λόγου.

Βήμα 2^ο:

Αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας μέσω της Γραμματικής:

Ουσιαστικά – Επίθετα – Ρήματα

Με τη χρήση πολυαισθητηριακών μεθόδων, το παιδί μαθαίνει να διαβάζει και να κλίνει τα βασικά μέρη του λόγου. Μαθαίνει να θυμάται, να γράφει και να συντάσσει σωστά τις καταλήξεις των ουσιαστικών, επιθέτων και ρημάτων, μαζί με τις εξαιρέσεις τους και να τα χρησιμοποιεί μέσα στο γραπτό λόγο.

Βήμα 3^ο:

Βιωματικά – Διαδραστικά Παιχνίδια: Άρθρα- Ουσιαστικά – Επίθετα – Ρήματα

Τα συγκεκριμένα παιχνίδια αποτελούν το τελευταίο βήμα για την αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας. Με συγκεκριμένες οδηγίες και με διάφορα υλικά το παιδί μαζί με τη βοήθεια του ενήλικα συμμετέχει στη δημιουργία αυτών των παιχνιδιών. Τα παιχνίδια αφορούν τις καταλήξεις των ουσιαστικών, επιθέτων και ρημάτων, καθώς και τις εξαιρέσεις τους. Έτσι, το παιδί αντιλαμβάνεται με πιο εποικοδομητικό και διαδραστικό τρόπο το καταληκτικό κομμάτι των λέξεων, καθώς τα φτιάχνει το ίδιο. Επίσης, δίνεται η ευκαιρία στον ενήλικα να δει τι έχει καταλάβει και τι έχει εμπεδώσει το παιδί. Αυτά τα παιχνίδια μπορούν να χρησιμοποιηθούν όσες φορές επιθυμούν οι παίχτες που συμμετέχουν.

Το eBook “Μορφολογία | Κλίση - ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα” αποτελεί το πρώτο τεύχος της σειράς “Μορφολογία”. Η σειρά θα συμπληρώνεται με τα τεύχη: “Μορφολογία | Κλίση - αντωνυμίες”, “Μορφολογία | Παραγωγή” και “Μορφολογία | Σύνθεση”.

Επίλογος

Το φαινόμενο της Δυσορθογραφίας ταλαιπωρεί πολύ τα παιδιά με δυσλεξία και μαθησιακές δυσκολίες. Το υλικό που θα χρησιμοποιήσει ο κάθε θεραπευτής, καθώς και ο εμπλουτισμός γνώσεων έχουν τον πρωταρχικό ρόλο στην αντιμετώπιση του φαινομένου. Η σωστή ενημέρωση, καθοδήγηση και αντιμετώπιση βοηθούν τα παιδιά να γίνουν λειτουργικά και να ανακτήσουν την αυτοπεποίθησή τους, καθώς η γραφή αποτελεί ένα σημαντικό τρόπο έκφρασης.

Το Πακέτο "Αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας μέσω της Γραμματικής | ΠΑΚΕΤΟ 5 EBOOKS" αποτελεί μια ολοκληρωμένη μεθοδολογία παρέμβασης και απευθύνεται σε ειδικούς, εκπαιδευτικούς και γονείς. Περιλαμβάνει περισσότερα από 1.000 φύλλα εργασίας και διαδραστικές ασκήσεις, δομημένα ανά ενότητα, με διαφορετικά επίπεδα δυσκολίας και πλούσια σε οπτικά ερεθίσματα και παραλλαγές.

Στην Upbility θα βρείτε πληθώρα υλικών για να βοηθήσετε τους μαθητές και τα παιδιά σας, να αντιμετωπίσουν την Δυσορθογραφία. Μπορείτε να τα δείτε αναλυτικά εδώ: Βιβλιοθήκη για την Δυσορθογραφία

Δημητριάδου Ιωάννα - Ειδική Παιδαγωγός BSc, PgD 

Copyright Εκδόσεις: UPBILITY

Η Ιωάννα Δημητριάδου είναι συγγραφέας του eBook "Γραμματική με μια άλλη οπτική" 

Επίσης είναι εισηγήτρια στα Σεμινάρια on Demand για την Ειδική Εκπαίδευση:

• Eξ αποστάσεως εκπαίδευση σε μαθητές με Δυσλεξία και Μαθησιακές δυσκολίες
• Αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας - Ουσιαστικά. Ένας οδηγός παρέμβασης της Δυσορθογραφίας με πρακτικές οδηγίες και συμβουλές 
• Εκμάθηση των λέξεων υψηλής συχνότητας. Άτυπα τεστ αξιολόγησης και τρόποι εκπαίδευσης που βοηθούν σημαντικά στην εκμάθηση των λέξεων υψηλής συχνότητας.

Διαβάστε περισσότερα άρθρα για την Ειδική Εκπαίδευση:

• Δίδυμα και Δυσαναγνωσία 2 
• Οι διαφορές Δυσγραφίας και Δυσλεξίας
• ΕΧΩ ΔΥΣΛΕΞΙΑ, που σημαίνει..
• Δίδυμα και Δυσλεξία 
• Έχω δυσγραφία, που σημαίνει... 
• Μπορεί η καλλιγραφία να ενισχύσει την ανάπτυξη του Γραπτού Λόγου;

Βιβλία για την Δυσορθογραφία:

• Γραπτός Λόγος | Περιλήψεις
• Αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας | Λέξεις της Ίδιας Οικογένειας
• Αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας μέσω της Γραμματικής | ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ - Ενεργητική Φωνή
• Αντιμετώπιση της Δυσορθογραφίας μέσω της Γραμματικής | ΤΑ ΡΗΜΑΤΑ - Παθητική Φωνή

Βιβλιογραφία:

Bettelheim, B. & Zelan, K. (1981). On learning to read. Penguin Books, London.

Ehri, L.C. (1987). Learning to read and spell words, M.L. Wolraich & Rou (Eds.).

Snowling, M. and Stackhouse, J., (1997). Dyslexia Speech and Language: A practitioner’s Handbook, Whurr, Publishers, London.

Adams, M.J. (1990). Beginning to read: Thinking and learning about print. Cambridge, MIT Press.

Bailet, L.L. (1991). Development and disorders of spelling in the beginning school years. A.M. Bain, L.L. Bailet , & L.C. (Eds.).

Αθανασιάδη, Ε. (2001): Η Δυσλεξία και πώς αντιμετωπίζεται, Εκδόσεις, Καστανιώτη

Παντελιάδου, Σ. (2000). Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική Πράξη:

Τι & Γιατί, Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα.

Μαυρομμάτη, Δ. (2004): Δυσλεξία: Φύση του προβλήματος και Αντιμετώπιση, Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα.

Μήτσιου, Δ.Γλ. (2006). Νευροψυχολογία διαταραχών γραφής. Καθρεφτική Γραφή. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Βόλου.

Κασσωτάκη, Α. (2015). Μορφολογία – Κλίση: Ουσιαστικά – Επίθετα - Ρήματα