Κυκλοθυμικός: συμπτώματα, αιτίες και θεραπεία

Εισαγωγή

Ο όρος «κυκλοθυμικός» χρησιμοποιείται συχνά στην καθημερινή γλώσσα για να περιγράψει κάποιον που αλλάζει εύκολα διάθεση. Στην κλινική πραγματικότητα, όμως, η κυκλοθυμική διαταραχή είναι μια συγκεκριμένη, χρόνια διαταραχή του συναισθήματος, που ανήκει στο φάσμα των διπολικών διαταραχών και χαρακτηρίζεται από εναλλαγές υπομανιακών και ήπιων καταθλιπτικών συμπτωμάτων για μεγάλο χρονικό διάστημα. Παρότι οι διακυμάνσεις δεν φτάνουν την ένταση της διπολικής Ι ή ΙΙ διαταραχής, είναι αρκετά συχνές και επίμονες ώστε να επηρεάζουν τη λειτουργικότητα, τις σχέσεις και την ποιότητα ζωής.

Στο άρθρο αυτό θα δούμε με σαφή και πρακτικό τρόπο τι σημαίνει «κυκλοθυμικός», ποια είναι τα κύρια συμπτώματα, ποιες αιτίες και παράγοντες σχετίζονται με την εμφάνιση της διαταραχής, πώς γίνεται η διάγνωση και ποιες θεραπείες έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές.

Βασικά Σημεία-Κλειδιά

• Η κυκλοθυμική διαταραχή είναι χρόνια εναλλαγή ήπιων “πάνω” και “κάτω”. Περιλαμβάνει υπομανιακά και ήπια καταθλιπτικά συμπτώματα που διαρκούν τουλάχιστον 2 χρόνια στους ενήλικες (1 χρόνο σε παιδιά και εφήβους).
• Δεν είναι απλή “κυκλοθυμία χαρακτήρα”. Τα συμπτώματα είναι συχνά, επαναλαμβανόμενα και επηρεάζουν λειτουργικότητα και σχέσεις, ενώ υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εξέλιξης σε διπολική διαταραχή.
• Η θεραπεία βασίζεται κυρίως στην ψυχοθεραπεία και, όταν χρειάζεται, στη φαρμακευτική ρύθμιση. Η έγκαιρη διάγνωση, η ψυχοεκπαίδευση και ο υγιής τρόπος ζωής μειώνουν σημαντικά τις διακυμάνσεις.

Τι είναι η κυκλοθυμική διαταραχή;

Η κυκλοθυμική διαταραχή (ή κυκλοθυμία) είναι μια κατάσταση όπου η διάθεση ενός ατόμου παρουσιάζει επίμονη αστάθεια για χρόνια. Υπάρχουν περίοδοι που το άτομο εμφανίζει συμπτώματα υπομανίας (δηλαδή ανεβασμένη διάθεση ή ενέργεια, αλλά όχι τόσο έντονα ώστε να θεωρηθεί πλήρες υπομανιακό επεισόδιο) και περίοδοι ήπιων καταθλιπτικών συμπτωμάτων (όχι τόσο βαριά ώστε να πληρούν τα κριτήρια μείζονος κατάθλιψης).

Για να μιλήσουμε για κυκλοθυμική διαταραχή, οι διακυμάνσεις:

• πρέπει να είναι πολλές και επαναλαμβανόμενες,
• να διαρκούν συνολικά τουλάχιστον 2 χρόνια (ή 1 χρόνο σε παιδιά/εφήβους),
• και τα διαστήματα “σταθερότητας” να μην ξεπερνούν τους 2 μήνες.

Σύμφωνα με τα σύγχρονα διαγνωστικά πλαίσια, η κυκλοθυμία περιγράφεται ως επίμονη αστάθεια διάθεσης με πολλές υπομανιακές και καταθλιπτικές φάσεις που υπάρχουν “τον περισσότερο χρόνο”.

Ποια είναι τα συμπτώματα ενός κυκλοθυμικού ατόμου;

Τα συμπτώματα χωρίζονται σε δύο “πόλους”: υπομανιακού τύπου και καταθλιπτικού τύπου. Το ιδιαίτερο είναι ότι συνήθως είναι ήπια έως μέτρια, αλλά επειδή εναλλάσσονται συχνά, δημιουργούν χρόνια φθορά.

Α) Υπομανιακά συμπτώματα (οι “ανεβασμένες” φάσεις)

Σε αυτές τις περιόδους το άτομο μπορεί να εμφανίζει:

• αυξημένη ενέργεια και δραστηριότητα,
• έντονη κοινωνικότητα, ομιλητικότητα, εξωστρέφεια,
• μειωμένη ανάγκη για ύπνο χωρίς αίσθηση κούρασης,
• αυξημένη αυτοπεποίθηση ή και υπεραισιοδοξία,
• ευερεθιστότητα ή ανυπομονησία,
• τάση για παρορμητικές επιλογές (αγορές, ρίσκο, έντονη εμπλοκή σε σχέδια),
• δυσκολία συγκέντρωσης λόγω “γρήγορου μυαλού”.

Συχνά οι γύρω άνθρωποι μπορεί να βλέπουν αυτή τη φάση ως “καλή” ή “παραγωγική”. Το πρόβλημα είναι ότι η υπερδιέγερση, η παρορμητικότητα και η ευερεθιστότητα μπορούν να οδηγήσουν σε συγκρούσεις, υπερκόπωση ή κακές αποφάσεις.

Β) Καταθλιπτικά συμπτώματα (οι “πεσμένες” φάσεις)

Σε αυτές τις περιόδους το άτομο μπορεί να βιώνει:

• χαμηλή διάθεση ή μελαγχολία,
• μειωμένο ενδιαφέρον ή ευχαρίστηση,
• κόπωση, έλλειψη κινήτρου,
• απαισιοδοξία, αυτοκριτική, αίσθηση ανεπάρκειας,
• δυσκολία συγκέντρωσης,
• διαταραχές ύπνου (υπνηλία ή αϋπνία),
• κοινωνική απόσυρση.

Τα καταθλιπτικά συμπτώματα στην κυκλοθυμία δεν είναι τόσο “βαριά” όσο στη μείζονα κατάθλιψη, αλλά μπορεί να είναι αρκετά ώστε να ρίχνουν σημαντικά τη λειτουργικότητα.

Πώς μοιάζει η κυκλοθυμία στην καθημερινότητα;

Πολλοί άνθρωποι με κυκλοθυμία περιγράφουν ότι:

• «Δεν ξέρω ποτέ πώς θα ξυπνήσω αύριο.»
• έχουν περιόδους που “τρέχουν” με ενθουσιασμό και μετά “αδειάζουν”,
• οι σχέσεις τους επηρεάζονται από απότομες αλλαγές τόνου και διάθεσης,
• νιώθουν ότι δεν έχουν σταθερό “συναισθηματικό έδαφος”.

Σημαντικό: η κυκλοθυμία δεν σημαίνει ότι κάποιος αλλάζει διάθεση μέσα σε λίγα λεπτά. Οι φάσεις συνήθως κρατούν ημέρες ή εβδομάδες, αλλά είναι συχνές και επαναλαμβανόμενες.

Πότε ξεκινά και πόσο συχνή είναι;

Η κυκλοθυμική διαταραχή συχνά αρχίζει στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή, αν και μπορεί να φανεί και νωρίτερα. Συχνά παραμένει αδιάγνωστη για χρόνια, γιατί φαίνεται “ήπια” ή μπερδεύεται με ιδιοσυγκρασία. Η συνολική συχνότητα στον πληθυσμό θεωρείται χαμηλή έως μέτρια, αλλά υπάρχει σημαντική υποδιάγνωση.

Αιτίες και παράγοντες κινδύνου

Δεν υπάρχει μία μόνο αιτία. Η κυκλοθυμία εμφανίζεται μέσα από αλληλεπίδραση βιολογικών και ψυχοκοινωνικών παραγόντων.

1) Γενετική/βιολογική προδιάθεση

Η κυκλοθυμία έχει ισχυρή σχέση με το διπολικό φάσμα. Άτομα με οικογενειακό ιστορικό διπολικής διαταραχής ή κατάθλιψης έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης κυκλοθυμίας. Αυτό δείχνει την ύπαρξη γενετικής ή νευροβιολογικής ευαλωτότητας.

2) Ιδιοσυγκρασία και “κυκλοθυμικό ταμπεραμέντο”

Κάποιοι άνθρωποι έχουν από μικρή ηλικία μεγαλύτερη συναισθηματική ευαισθησία, ένταση και μεταβλητότητα. Όταν αυτό είναι επίμονο και λειτουργικά επιβαρυντικό, μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο της κυκλοθυμικής διαταραχής.

3) Στρεσογόνα γεγονότα

Στρεσογόνοι παράγοντες (πένθος, αλλαγές, τραυματικές εμπειρίες, χρόνια πίεση) δεν “δημιουργούν” από μόνοι τους κυκλοθυμία, αλλά συχνά πυροδοτούν ή επιδεινώνουν τις διακυμάνσεις σε άτομα με προδιάθεση.

4) Διαταραχές ύπνου και κιρκαδικός ρυθμός

Ο ύπνος και οι βιολογικοί ρυθμοί έχουν ιδιαίτερη σημασία στο διπολικό φάσμα. Αστάθεια στον ύπνο μπορεί να ενισχύσει την αστάθεια στη διάθεση.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η διάγνωση γίνεται από ψυχίατρο ή κλινικό ψυχολόγο με βάση:

• λεπτομερές ιστορικό διάθεσης σε βάθος χρόνου,
• συχνότητα, διάρκεια και ένταση συμπτωμάτων,
• επίδραση στη λειτουργικότητα,
• αποκλεισμό άλλων αιτιών (π.χ. ουσίες, σωματικά νοσήματα).

Διαγνωστικά βασικά κριτήρια (με απλά λόγια)

• Μακρά περίοδος (2 έτη σε ενήλικες, 1 σε μικρότερες ηλικίες) με πολλές εναλλαγές υπομανιακών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
• Τα συμπτώματα υπάρχουν τουλάχιστον τον μισό χρόνο.
• Δεν υπήρξαν πλήρη επεισόδια μανίας, υπομανίας ή μείζονος κατάθλιψης στο πρώτο αυτό διάστημα, γιατί τότε η διάγνωση γίνεται διπολική Ι ή ΙΙ ή κατάθλιψη.

Συχνή δυσκολία: η σύγχυση με άλλες καταστάσεις

Μπορεί να μπερδευτεί με:

• διπολική ΙΙ (όταν οι “πάνω” φάσεις είναι πιο έντονες),
• επίμονη καταθλιπτική διαταραχή χωρίς “πάνω” φάσεις,
• διαταραχές προσωπικότητας με έντονη συναισθηματική αστάθεια,
• ΔΕΠ-Υ σε ενήλικες (λόγω παρορμητικότητας/υπερδραστηριότητας),
• χρήση ουσιών.

Γι’ αυτό χρειάζεται αξιολόγηση από ειδικό και, συχνά, παρακολούθηση στο χρόνο.

Επιπτώσεις στη ζωή του ατόμου

Παρότι τα συμπτώματα φαίνονται “ήπια”, ο συνδυασμός τους με τη χρονιότητα μπορεί να φέρει:

• αστάθεια στις σχέσεις (συγκρούσεις στις “πάνω” φάσεις, απόσυρση στις “κάτω”),
• δυσκολία διατήρησης σταθερού ρυθμού εργασίας ή σπουδών,
• χαμηλή αυτοεικόνα λόγω εναλλαγών,
• αυξημένη πιθανότητα άγχους ή χρήσης ουσιών ως “αυτοθεραπεία”,
• κίνδυνο εξέλιξης σε διπολική διαταραχή Ι ή ΙΙ.

Η πρόληψη αυτής της εξέλιξης είναι ένας από τους βασικούς λόγους που η έγκαιρη αντιμετώπιση έχει τόσο μεγάλη σημασία.

Θεραπεία της κυκλοθυμικής διαταραχής

Η θεραπεία προσαρμόζεται στο άτομο και στο πόσο επιβαρυντικά είναι τα συμπτώματα. Συνήθως χρειάζεται συνδυασμός.

1) Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία είναι κεντρική, ειδικά επειδή η κυκλοθυμία είναι χρόνια.

Συχνές αποτελεσματικές προσεγγίσεις:

• Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT): βοηθά να αναγνωρίζονται μοτίβα σκέψης που ενισχύουν τις διακυμάνσεις και να χτίζονται στρατηγικές σταθεροποίησης.
• Θεραπεία διαπροσωπικών σχέσεων και ρυθμού ζωής (IPSRT): εστιάζει στη σταθεροποίηση ύπνου και καθημερινών ρυθμών, στοιχείο πολύ σημαντικό στο διπολικό φάσμα.
• Θεραπεία εστιασμένη στη ρύθμιση συναισθημάτων: εκπαίδευση σε αναγνώριση, ανεκτικότητα και διαχείριση συναισθημάτων.

2) Φαρμακευτική αγωγή (όταν χρειάζεται)

Δεν υπάρχει “ένα” φάρμακο για όλους. Η απόφαση γίνεται από ψυχίατρο με βάση την ένταση συμπτωμάτων, το ιστορικό και τις επιπτώσεις στη ζωή.

Συνήθως χρησιμοποιούνται:

• σταθεροποιητές διάθεσης,
• μερικές φορές άτυπα αντιψυχωσικά σε χαμηλές δόσεις,
• τα αντικαταθλιπτικά δίνονται με προσοχή, γιατί μπορεί να ενισχύσουν υπομανιακά συμπτώματα αν δοθούν χωρίς σταθεροποιητή.

Ο στόχος δεν είναι “να μην υπάρχει ποτέ διακύμανση”, αλλά να μειωθεί η ένταση και η συχνότητά της και να προστατευτεί η λειτουργικότητα.

3) Ψυχοεκπαίδευση

Η ψυχοεκπαίδευση σημαίνει ότι το άτομο (και συχνά η οικογένεια) μαθαίνει:

• πώς λειτουργεί η διαταραχή,
• ποια είναι τα δικά του προειδοποιητικά σημάδια,
• πώς να ζητά βοήθεια έγκαιρα,
• ποιοι παράγοντες την πυροδοτούν.

Είναι από τις πιο ισχυρές παρεμβάσεις γιατί χτίζει συνεργασία και αυτογνωσία.

4) Τρόπος ζωής και αυτοφροντίδα

Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι θεμέλιο σταθεροποίησης:

• σταθερός ύπνος (ίδιες ώρες ύπνου/ξυπνήματος),
• ισορροπημένη διατροφή,
• τακτική σωματική άσκηση,
• περιορισμός αλκοόλ/ουσιών,
• διαχείριση στρες (αναπνοές, χαλάρωση, mindfulness),
• ρεαλιστικός προγραμματισμός ώστε να αποφεύγονται περίοδοι υπερφόρτωσης και μετά κατάρρευσης.

5) Υποστήριξη σχέσεων

Οι κοντινοί άνθρωποι μπορούν να βοηθήσουν:

• στην αναγνώριση αλλαγών,
• στη διατήρηση σταθερών ρουτινών,
• στην ενίσχυση της θεραπευτικής πορείας.

Όταν υπάρχει σοβαρή επιβάρυνση στις σχέσεις, η οικογενειακή ή συζυγική θεραπεία μπορεί να είναι χρήσιμη.

Τι μπορεί να βοηθήσει το ίδιο το άτομο στην καθημερινότητα;

1. Ημερολόγιο διάθεσης
   Καταγραφή ύπνου, ενέργειας, διάθεσης, στρες και γεγονότων, ώστε να εντοπίζονται μοτίβα.
2. Προσωπικές “κόκκινες σημαίες”
   Αναγνώριση των σημάτων που προαναγγέλλουν αλλαγές στη φάση.
3. Ρεαλιστικά όρια στις “πάνω” φάσεις
   Καθυστέρηση σημαντικών αποφάσεων, έλεγχος παρορμήσεων, μικρές προφυλάξεις.
4. Καθημερινή ρουτίνα σταθερότητας
   Ένα απλό σταθερό πρόγραμμα πρωί-βράδυ λειτουργεί σαν “άγκυρα”.
5. Έγκαιρη επικοινωνία με τον θεραπευτή
   Όχι μόνο όταν η δυσκολία κορυφωθεί.

Πότε χρειάζεται άμεση βοήθεια;

Χρειάζεται άμεση επαφή με ειδικό όταν:

• υπάρχει σκέψη αυτοκτονίας ή αυτοτραυματισμού,
• οι “πάνω” φάσεις οδηγούν σε επικίνδυνες συμπεριφορές,
• η λειτουργικότητα καταρρέει ξαφνικά.

Σε τέτοιες περιπτώσεις ζητάμε βοήθεια χωρίς καθυστέρηση.

Συμπέρασμα

Η κυκλοθυμική διαταραχή είναι μια χρόνια αστάθεια διάθεσης με ήπιες αλλά συχνές εναλλαγές “ανεβασμένων” και “πεσμένων” φάσεων. Δεν είναι απλή ιδιοσυγκρασία, ούτε “καπρίτσιο”. Είναι μια πραγματική ψυχική κατάσταση που μπορεί να επηρεάσει βαθιά τη ζωή, ειδικά όταν μένει αδιάγνωστη.

Με σωστή διάγνωση, ψυχοθεραπεία, κατάλληλη (όπου χρειάζεται) φαρμακευτική υποστήριξη και σταθεροποίηση τρόπου ζωής, οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να μειώσουν τις διακυμάνσεις και να προστατεύσουν τις σχέσεις και τη λειτουργικότητά τους. Η κατανόηση του εαυτού, η ψυχοεκπαίδευση και οι σταθερές “άγκυρες” καθημερινότητας είναι κλειδιά για μια ζωή πιο ισορροπημένη.

Συχνές Ερωτήσεις (FAQ)

Τι σημαίνει ακριβώς «κυκλοθυμικός»;
Σημαίνει ότι ένα άτομο έχει επίμονες εναλλαγές ήπιων υπομανιακών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να φτάνει σε πλήρη επεισόδια διπολικής διαταραχής ή μείζονος κατάθλιψης.

Ποια είναι η διαφορά από τη διπολική διαταραχή;
Στην κυκλοθυμία τα “πάνω” και “κάτω” είναι ηπιότερα, αλλά χρόνια και συχνά. Στη διπολική διαταραχή τα επεισόδια είναι πιο έντονα και σαφώς οριοθετημένα.

Μπορεί να περάσει από μόνη της;
Συνήθως όχι. Είναι χρόνια κατάσταση και, χωρίς υποστήριξη, μπορεί να επιμείνει ή να επιδεινωθεί. Η θεραπεία όμως μπορεί να τη σταθεροποιήσει σημαντικά.

Χρειάζεται πάντα φάρμακο;
Όχι πάντα. Πολλοί άνθρωποι βοηθούνται κυρίως από ψυχοθεραπεία και αλλαγές τρόπου ζωής. Η φαρμακευτική αγωγή εξετάζεται όταν τα συμπτώματα επηρεάζουν έντονα τη λειτουργικότητα.

Η κυκλοθυμία σχετίζεται με άγχος;
Συχνά συνυπάρχει άγχος, επειδή η ασταθής διάθεση αυξάνει την αβεβαιότητα και το στρες. Με σωστή θεραπεία μειώνεται και το άγχος.

Πότε πρέπει να ζητήσω βοήθεια για τον εαυτό μου ή για ένα κοντινό μου άτομο;
Όταν οι εναλλαγές είναι συχνές, επηρεάζουν τη ζωή και τις σχέσεις ή όταν υπάρχει κίνδυνος αυτοκαταστροφικών ή επικίνδυνων συμπεριφορών. Η έγκαιρη βοήθεια είναι προστατευτική.

Πρωτότυπο περιεχόμενο από την ομάδα συγγραφής του Upbility. Απαγορεύεται η αναπαραγωγή αυτού του άρθρου, εν όλω ή εν μέρει, χωρίς αναφορά στον εκδότη.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

• Διεθνή διαγνωστικά εγχειρίδια και κλινικές κατευθυντήριες γραμμές για τις διαταραχές του διπολικού φάσματος και την κυκλοθυμική διαταραχή.

• Κλινικές ανασκοπήσεις για συμπτώματα, πορεία, διαφορική διάγνωση και θεραπευτικές προσεγγίσεις της κυκλοθυμίας.

• Επιστημονικές πηγές για την αποτελεσματικότητα ψυχοθεραπείας, σταθεροποιητών διάθεσης και παρεμβάσεων τρόπου ζωής στην κυκλοθυμική διαταραχή.