Γιατί δυσκολεύονται τα παιδιά στην ανάγνωση;
Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων της ανάγνωσης ακολουθεί συγκεκριμένα στάδια τα οποία μάλιστα είναι ίδια σε όλες τις αλφαβητικές γλώσσες. Σήμερα ο κόσμος μας αποτελείται από κοινωνίες που πρέπει να έχουν αναπτύξει την αναγνωστική δεξιότητα αλλά και τις ειδικές δεξιότητες γραμματισμού σε περιβάλλοντα υψηλής τεχνολογίας. Ωστόσο τα δεδομένα που αφορούν το ρυθμό διάδοσης του γραμματισμού και της ανάγνωσης τόσο σε αναπτυγμένες χώρες όσο και σε αναπτυσσόμενες είναι απογοητευτικά.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση υπολογίζει ότι το 8% του μαθητικού πληθυσμού στις χώρες μέλη της Ένωσης έχει ειδική αναγνωστική διαταραχή ή δυσλεξία. Αυτό σημαίνει ότι μόνο στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης περισσότεροι από 25 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες που σχετίζονται με την ανάγνωση και τη γραφή. Πρόσφατη μελέτη σε μεγάλο δείγμα μαθητών διαφόρων ελληνικών σχολείων υποδεικνύει ότι η συχνότητα εμφάνισης δυσκολιών σε αναγνωστικές δεξιότητες (ανάγνωση λέξεων και κατανόηση κειμένου) κυμαίνεται μεταξύ 3% και 11% των μαθητών ανάλογα με τη βαρύτητα της δυσκολίας (Mouzakis & Sideridis 2007).
Η ανάγνωση είναι μια σύνθετη λειτουργική διαδικασία, η οποία για να είναι επιτυχής προϋποθέτει την ενεργοποίηση και την ικανοποιητική λειτουργία μια σειράς γνωστικών παραγόντων όπως η νοητική ικανότητα, η αντίληψη, η μνήμη κ.α καθώς και την επίδραση ορισμένων βασικών περιβαλλοντικών παραγόντων όπως η οικογένεια, το σχολείο και γενικότερα το κοινωνικό περιβάλλον. Η βασικότερη προϋπόθεση για την ενεργοποίηση και λειτουργία αυτών των γνωστικών λειτουργιών, είναι η νευροφυσιολογική υποδομή του αναγνώστη. Ο εγκέφαλος και οι άμεσα σχετιζόμενες αισθήσεις της ανάγνωσης όπως η όραση και η ακοή είναι απαραίτητες για τη διαδικασία της ανάγνωσης. Η αναγνωστική λοιπόν λειτουργία απαιτεί την καλή λειτουργία ενός πολύπλοκου δικτύου εγκεφαλικών κυττάρων τα οποία συνδέουν τα κέντρα όρασης, γλώσσας και μνήμης.
Σύγχρονα δεδομένα από γενετικές και επιδημιολογικές μελέτες τοποθετούν την αιτιολογία της δυσκολίας της ανάγνωσης και γενικότερα της δυσλεξίας σε κάποια μορφή δυσλειτουργίας του εγκεφάλου που κανονικά είναι υπεύθυνος για τη διαδικασία της ανάγνωσης. Σε έρευνα που έγινε το 1960 έως το 1978 υποστηρίχθηκε ότι οι δυσκολίες της ανάγνωσης οφείλονται σε προβλήματα στην αντίληψη. Η αντίληψη είναι μια πρωταρχικής σπουδαιότητας γνωστική λειτουργία η οποία συνίσταται από την επιλογή, απόσπαση, οργάνωση, ερμηνεία και τελική αναγνώριση των πληροφοριών. Το παιδί των 6 χρόνων που αρχίζει να μαθαίνει ανάγνωση, γνωρίζει ήδη να αντιλαμβάνεται δηλαδή να επιλέγει, να οργανώνει, να ερμηνεύει και να αναγνωρίζει.
Με δεδομένη αυτήν την ικανότητα του παιδιού να αντιλαμβάνεται με ευκολία τον περιβάλλοντα κόσμο, το ζήτημα που τίθεται σχετίζεται με τις ενδεχόμενες δυσκολίες των μικρών μαθητών στην αντίληψη των οπτικών ερεθισμάτων δηλαδή των συμβόλων του γραπτού λόγου. Επομένως το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην ελλιπή ανάπτυξη του αντιληπτικού συστήματος του παιδιού αλλά στην αντίληψη και αναγνώριση των συγκεκριμένων οπτικών ερεθισμάτων, των γραμμάτων.
Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που συμβάλει στην διαδικασία της ανάγνωσης είναι η μνήμη. Η λειτουργία της μνήμης δεν είναι μόνο αναγκαία για τη λειτουργία της ανάγνωσης αλλά και για τη διεκπεραίωση της αντίληψης. Οι μαθητές καταγράφουν στη μνήμη τους τις εικόνες των γραμμάτων καθώς και τον ήχο τους και όταν καλούνται τα παιδιά να αναγνωρίσουν ένα κείμενο, θα πρέπει να ανακαλέσουν τη μνήμη τους, την εικόνα και το φθόγγο του κάθε γραφήματος που βλέπουν. Αν αυτό δυσκολεύει τους μαθητές τότε έχουμε δυσκολία στην ανάγνωση.
Έρευνες δείχνουν ότι ο πυρήνας της δυσκολίας της ανάγνωσης πέρα από τους τομείς που αναφέραμε βασίζεται στην ελλειμματική ικανότητα φωνολογικής επεξεργασίας Η καλή φωνολογική επεξεργασία του λόγου συνεπάγεται με τον ικανοποιητικό ρυθμό ανάπτυξης των δεξιοτήτων της ανάγνωσης καθώς και της γραφής. Το φωνολογικό σύστημα της ελληνικής γλώσσας αποτελείται από είκοσι φωνήματα, τα οποία διακρίνονται σε σύμφωνα και φωνήεντα. Όταν κάποιο παιδί δυσκολεύεται να ταιριάξει την αλφαβητική αναπαράσταση της λέξης με την φωνολογική δομή τότε παρουσιάζονται δυσκολίες στην ανάγνωση και παρατηρούνται φωνολογικά λάθη δηλαδή παραλείψεις, προσθέσεις, αντιμεταθέσεις γραμμάτων ή συλλαβών.
Το παιδί θα πρέπει να αποκτήσει φωνολογική επίγνωση και να συνειδητοποιήσει ότι οι λέξεις αποτελούνται από μικρότερα τμήματα τα φωνήματα. Οι δυσκολίες στην ανάγνωση μπορούν να βελτιωθούν ως ένα καλό επίπεδο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την παρέμβαση και με ειδικές μεθόδους διδασκαλίας, οι οποίες θα ανταποκρίνονται επακριβώς, εξατομικευμένα στις ανάγκες του κάθε παιδιού.
Επομένως τώρα μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα, ποιος ευθύνεται για τη δυσκολία της ανάγνωσης,καθώς οι αιτίες του προβλήματος όπως είδαμε και παραπάνω προέρχονται από μια ποικιλία θεμάτων, τα οποία μπορούν με την κατάλληλη στήριξη και εκπαίδευση να βελτιωθούν ως ένα καλό επίπεδο και το παιδί να μην δυσκολεύεται στην ανάγνωση του!
Πηγές:
Κωνσταντίνος Δ. Πόρποδας, Η ανάγνωση ·Δώρα Μαυρομάτη, Δυσλεξία, Φύση του προβλήματος www.edc.uoc.gr www.ldanatl.org students.edfac.unimelb.edu.au www.greatschools.org www.readingrockets.org
