Φοβίες και εμμονές στα παιδιά: Κατανόηση και στρατηγικές αντιμετώπισης

Εισαγωγή: Όταν οι Φόβοι Παίρνουν Διαστάσεις

Οι φοβίες και οι εμμονές αποτελούν συχνά φαινόμενα στην παιδική ηλικία και συνδέονται άρρηκτα με το άγχος και τη συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Αν και σε πολλές περιπτώσεις οι φόβοι είναι αναμενόμενοι —όπως ο φόβος του σκοταδιού ή των ξένων— υπάρχουν φορές που ξεπερνούν το φυσιολογικό και παρεμποδίζουν την καθημερινή λειτουργικότητα του παιδιού και της οικογένειας.

Οι εκδηλώσεις αυτών των δυσκολιών μπορεί να είναι εντυπωσιακές: άρνηση να πάει σχολείο, επίμονες ερωτήσεις, αποφυγή καθημερινών δραστηριοτήτων, προβλήματα ύπνου, κρίσεις πανικού ή ακόμα και σωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλοι και πόνοι στο στομάχι.

Η κατανόηση της φύσης αυτών των δυσκολιών και η παροχή κατάλληλης υποστήριξης μπορεί να κάνει τη διαφορά ανάμεσα σε ένα παιδί που παλεύει μόνο του με τον φόβο του και σε ένα παιδί που σταδιακά τον ξεπερνά.

Βασικά Σημεία-Κλειδιά

• Οι φοβίες και οι εμμονές στα παιδιά είναι συχνές αλλά όχι πάντα παθολογικές. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε πότε οι φόβοι ξεπερνούν το φυσιολογικό και παρεμποδίζουν την καθημερινότητα του παιδιού.
• Η υποστήριξη των γονέων και η δημιουργία ενός ασφαλούς και σταθερού περιβάλλοντος είναι κρίσιμες για την αντιμετώπιση των φοβιών και εμμονών. Η ενσυναίσθηση και η σωστή καθοδήγηση βοηθούν το παιδί να διαχειριστεί το άγχος του.
• Η έγκαιρη διάγνωση και η συνεργασία με ειδικούς ψυχικής υγείας μπορούν να προσφέρουν αποτελεσματικές στρατηγικές θεραπείας, όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία και η σταδιακή έκθεση. Η πρόληψη και η θεραπεία βελτιώνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής του παιδιού και της οικογένειας.

Τι Είναι οι Φοβίες και οι Εμμονές;

Φοβίες: Υπέρμετρος Φόβος Χωρίς Αντικειμενική Απειλή

Οι φοβίες είναι έντονοι και επίμονοι φόβοι που προκαλούνται από ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση, η οποία είναι ουσιαστικά ακίνδυνη. Δεν είναι απλοί φόβοι, αλλά παραλυτικοί φόβοι που οδηγούν σε αποφυγή και συναισθηματική ένταση.

Παραδείγματα κοινών φοβιών στα παιδιά:

• Φόβος αποχωρισμού (αποχωριστική αγχώδης διαταραχή)
• Φόβος για ζώα ή έντομα (π.χ. σκύλους ή μέλισσες)
• Κοινωνική φοβία (φόβος για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ή σχολικές δραστηριότητες)
• Φόβος του σκοταδιού, των τεράτων, του ύπνου μόνο του

Εμμονές: Οι Σκέψεις Που Δεν Φεύγουν

Οι εμμονές είναι ανεπιθύμητες, παρεμβατικές και επαναλαμβανόμενες σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που προκαλούν έντονο άγχος. Συνδέονται συχνά με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ).

Παραδείγματα εμμονών στα παιδιά:

• Υπερβολική ανάγκη για καθαριότητα
• Σκέψεις καταστροφής ή βλάβης (π.χ. «αν δεν κλειδώσω την πόρτα, θα μπει κάποιος και θα πάθουμε κακό»)
• Ανάγκη για συμμετρία ή τάξη
• Ψυχαναγκαστικές ρουτίνες (π.χ. να πατήσει 3 φορές το κατώφλι πριν μπει στο σπίτι)

Αίτια και Παράγοντες Επιρροής

1. Γενετική και Βιολογικοί Παράγοντες

Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά με οικογενειακό ιστορικό αγχωδών διαταραχών είναι πιο επιρρεπή στην εμφάνιση φοβιών ή εμμονών. Η βιολογική βάση του άγχους συνδέεται με τη λειτουργία συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών (όπως η αμυγδαλή) και των επιπέδων νευροδιαβιβαστών.

2. Ιδιοσυγκρασία του Παιδιού

Παιδιά με ευαισθησία, υψηλή συναισθηματική αντιδραστικότητα ή με δυσκολίες στη ρύθμιση των συναισθημάτων τους είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν φοβίες ή εμμονές.

3. Περιβαλλοντικοί Παράγοντες

• Τραυματικά γεγονότα (ατύχημα, απώλεια, φυσική καταστροφή)
• Υπερπροστατευτικό ή ελεγκτικό γονεϊκό στυλ
• Αλλαγές στην καθημερινότητα (μετακόμιση, αλλαγή σχολείου)
• Ελλιπής εκπαίδευση στην έκφραση συναισθημάτων

Τύποι Φοβιών και Εμμονών στα Παιδιά

Ειδικές φοβίες

Εμφανίζονται συνήθως στην προσχολική ηλικία και συνδέονται με συγκεκριμένα αντικείμενα ή καταστάσεις (π.χ. ζώα, νερό, θόρυβοι).

Κοινωνική φοβία

Συχνή από τα 6 έτη και μετά. Εκδηλώνεται με άγχος για το πώς το παιδί θα κριθεί από άλλους, φόβο για αποτυχία, κοκκίνισμα ή αδυναμία να μιλήσει μπροστά σε κοινό.

Φοβία αποχωρισμού

Συνήθως εκδηλώνεται μεταξύ 1,5–6 ετών. Το παιδί φοβάται να αποχωριστεί τον φροντιστή του, με εκδηλώσεις πανικού, κλάμα ή σωματικά συμπτώματα.

Ιδεοψυχαναγκαστική συμπτωματολογία

Πιο συχνή σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας (8+), με ανάγκη για έλεγχο, καθαριότητα ή επαναλαμβανόμενες τελετουργίες που λειτουργούν καθησυχαστικά.

Στρατηγικές Αντιμετώπισης: Τι Μπορούν να Κάνουν οι Γονείς

1. Αναγνώριση και Επιβεβαίωση των Συναισθημάτων

Αποφύγετε να υποτιμήσετε τον φόβο («Μην κάνεις έτσι, δεν είναι τίποτα!»). Αντίθετα, βοηθήστε το παιδί να τον ονομάσει:

«Καταλαβαίνω ότι φοβάσαι να μείνεις μόνος. Θέλεις να μου πεις τι σε ανησυχεί;»

2. Ενίσχυση της Αυτορρύθμισης

Διδάξτε τεχνικές χαλάρωσης, όπως αναπνοές, ήπια σωματική κίνηση ή δημιουργικές ασχολίες που αποσπούν την προσοχή.

3. Σταδιακή Έκθεση (Exposure Therapy)

Με τη βοήθεια ειδικού, εφαρμόζεται σταδιακή επαφή με το φοβικό αντικείμενο/κατάσταση με θετική ενίσχυση.

Παράδειγμα: Αν το παιδί φοβάται τους σκύλους, ξεκινούμε με εικόνες, μετά παρακολούθηση από απόσταση, μέχρι το παιδί να νιώσει άνεση να πλησιάσει ένα ήσυχο ζώο.

4. Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)

Η CBT βοηθά το παιδί να εντοπίσει τις αρνητικές σκέψεις («Αν πάω σχολείο, θα με κοροϊδέψουν») και να τις αντικαταστήσει με ρεαλιστικότερες. Ταυτόχρονα, ενισχύει συμπεριφορές αντιμετώπισης.

5. Δημιουργία Σταθερού Περιβάλλοντος

Προβλέψιμο πρόγραμμα, ήρεμες ρουτίνες και ξεκάθαρα όρια δημιουργούν αίσθημα ασφάλειας, ειδικά σε παιδιά με εμμονές.

6. Αποφυγή Ενίσχυσης των Εμμονικών Συμπεριφορών

Αν ένα παιδί ζητά επανειλημμένα επιβεβαίωση («είναι όλα καθαρά;»), ενισχύεται η εμμονή. Με υπομονή και τεχνικές, διδάξτε του να διαχειριστεί την αβεβαιότητα.

Πότε να Ζητήσετε Επαγγελματική Βοήθεια

Αναζητήστε υποστήριξη από ειδικό (παιδοψυχολόγο, παιδοψυχίατρο, εργοθεραπευτή) όταν:

• Οι φόβοι και εμμονές παρεμποδίζουν τη λειτουργικότητα (π.χ. άρνηση σχολείου)
• Η ένταση ή η διάρκεια υπερβαίνει τα αναπτυξιακά αναμενόμενα
• Παρατηρείτε συνοδά συμπτώματα, όπως κατάθλιψη ή έντονες αλλαγές διάθεσης
• Το παιδί αναφέρει παραισθήσεις ή απειλητικές σκέψεις

Προαγωγή Ψυχικής Ανθεκτικότητας

Η πρόληψη και διαχείριση των φοβιών δεν εξαντλείται στη θεραπεία. Μπορεί να ενισχυθεί με:

- Συναισθηματική εκπαίδευση από νωρίς

Μιλήστε για τα συναισθήματα. Χρησιμοποιήστε βιβλία, παιχνίδια, παραμύθια. Ενθαρρύνετε το παιδί να εκφράζει το τι νιώθει.

- Ανοιχτή και χωρίς κριτική επικοινωνία

Δείξτε στο παιδί ότι μπορεί να σας εμπιστεύεται. Μην κοροϊδεύετε ή τιμωρείτε τους φόβους του.

- Συμμετοχή του παιδιού στη λύση

Δώστε λόγο στο παιδί. Ρωτήστε:

«Τι θα μπορούσε να σε βοηθήσει όταν φοβάσαι;»
Αυτή η προσέγγιση ενισχύει την αυτοαποτελεσματικότητα.

Συμπεράσματα

Οι φοβίες και οι εμμονές στα παιδιά είναι πραγματικές, συχνά επώδυνες εμπειρίες, αλλά με τη σωστή προσέγγιση και υποστήριξη, μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Κάθε παιδί έχει τις δικές του ανάγκες και ρυθμούς, και η αποδοχή, η συνέπεια και η ενσυναίσθηση από τους ενήλικες αποτελούν τους πιο δυνατούς συμμάχους του.

Αν είστε γονέας, να θυμάστε: δεν χρειάζεται να λύσετε το πρόβλημα μόνοι σας. Υπάρχουν επαγγελματίες και στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν. Και το πιο σημαντικό: το παιδί σας μπορεί να μάθει να διαχειρίζεται τους φόβους του — με ασφάλεια, ενθάρρυνση και αγάπη.

Τι είναι οι φοβίες και οι εμμονές στα παιδιά;

Οι φοβίες και οι εμμονές στα παιδιά είναι έντονοι φόβοι ή επαναλαμβανόμενες σκέψεις που προκαλούν άγχος και δυσκολεύουν την καθημερινή τους ζωή. Είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε πότε αυτοί οι φόβοι ξεπερνούν το φυσιολογικό και απαιτούν υποστήριξη.

Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν το παιδί τους με φοβίες ή εμμονές;

Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν προσφέροντας ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον, ακούγοντας το παιδί με κατανόηση, ενισχύοντας την αυτορρύθμισή του και συνεργαζόμενοι με ειδικούς όταν χρειάζεται.

Πότε πρέπει να ζητήσουμε επαγγελματική βοήθεια για τις φοβίες ή τις εμμονές του παιδιού;

Εάν οι φοβίες ή οι εμμονές παρεμποδίζουν την καθημερινή λειτουργικότητα του παιδιού, διαρκούν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή συνοδεύονται από άλλα σοβαρά συμπτώματα, είναι πολύ σημαντικό να ζητήσετε τη βοήθεια ειδικού ψυχικής υγείας.

Ποιες είναι οι πιο συχνές φοβίες που εμφανίζονται στα παιδιά;

Συχνές φοβίες στα παιδιά είναι ο φόβος αποχωρισμού, ο φόβος για ζώα ή έντομα, ο φόβος του σκοταδιού και η κοινωνική φοβία, δηλαδή ο φόβος για κοινωνικές καταστάσεις ή σχολικές δραστηριότητες.

Τι είναι οι εμμονές και πώς εκδηλώνονται στα παιδιά;

Οι εμμονές είναι ανεπιθύμητες και επαναλαμβανόμενες σκέψεις ή εικόνες που προκαλούν έντονο άγχος. Στα παιδιά μπορεί να εκδηλωθούν ως ανάγκη για καθαριότητα, τάξη ή επαναλαμβανόμενες τελετουργίες που προσπαθούν να μειώσουν το άγχος.

Μπορεί ένα παιδί να ξεπεράσει τους φόβους και τις εμμονές του;

Ναι, με τη σωστή υποστήριξη από τους γονείς και ειδικούς, καθώς και με θεραπευτικές προσεγγίσεις όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία και η σταδιακή έκθεση, ένα παιδί μπορεί να μάθει να διαχειρίζεται και να ξεπερνά τους φόβους και τις εμμονές του.

Πρωτότυπο περιεχόμενο από την ομάδα συγγραφής του Upbility. Απαγορεύεται η αναπαραγωγή αυτού του άρθρου, εν όλω ή εν μέρει, χωρίς αναφορά στον εκδότη.

Βιβλιογραφία

1. Κάκουρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. (2006). Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων. Αναπτυξιακή προσέγγιση. Τυπωθήτω, Αθήνα.

2. Borlow, D. H. (1988). Anxiety and its disorders: The nature and treatment of anxiety and panic. New York: Guilford Press.

3. Klein, R. G., & Pine, D. S. (2002). Anxiety disorders in children and adolescents. Psychiatric Clinics of North America, 25(4), 773-790.

4. Kashani, J. H., & Orvaschell, H. (1990). A community study of anxiety in children and adolescents. American Journal of Psychiatry, 147(5), 595-599.

5. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).

6. S. Sigou, Ε. (2023). Οι αγχώδεις διαταραχές στα παιδιά – Όταν το άγχος γίνεται πρόβλημα. Parentshelp.gr. https://www.parentshelp.gr

7. PsychologyInfo.gr. (2012). Οι διαταραχές άγχους στην παιδική ηλικία. https://psychologyinfo.gr

8. Metagnosia.com. (2023). Εμμονές: Τι είναι & Πως να τις Αντιμετωπίσω; https://metagnosia.com/emmones-ti-einai

9. Ιωάννα Κούρια. (2023). Παιδικές φοβίες: αίτια και τρόποι αντιμετώπισης. https://www.ioannakouria.gr