Πώς επηρεάζουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τους εφήβους
Πολλοί γονείς ανησυχούν για το πώς επηρεάζει η τεχνολογία την ανάπτυξη των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Είναι γνωστό ότι τα παιδιά σε αυτή την ηλικία αναπτύσσουν τις κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες με εντυπωσιακό ρυθμό, και η τεχνολογία δεν πρέπει να στέκεται εμπόδιο σε αυτό. Ωστόσο, η εφηβεία είναι μία περίοδος εξίσου σημαντική για την ανάπτυξη των παιδιών. Λίγοι όμως το συνειδητοποιούν και δίνουν σημασία στο πώς επηρεάζει τους εφήβους η χρήση της τεχνολογίας, η οποία είναι μάλιστα σαφώς πιο αυξημένη από εκείνη των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Οι ειδικοί μάλιστα ανησυχούν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα γραπτά μηνύματα αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής των εφήβων, ενώ τους προκαλεί περισσότερο άγχος και μειώνει την αυτοεκτίμησή τους.
Έμμεση επικοινωνία
Οι περισσότεροι έφηβοι πλέον, περνούν μεγάλο μέρος από τον ελεύθερο χρόνο τους συνδεδεμένοι στο facebook, στέλνοντας μηνύματα, βλέποντας και σχολιάζοντας τις δημοσιεύσεις των φίλων τους και κάνοντας και οι ίδιοι δημοσιεύσεις. Φυσικά, ακόμα και πριν την εμφάνιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι έφηβοι πάντα έβρισκαν τρόπους για να γεμίζουν τον χρόνο τους, με τη διαφορά ότι πριν την εμφάνιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ήταν πολύ πιο πιθανό να μιλήσουν στο τηλέφωνο με τους φίλους τους ή να συναντηθούν κάπου όλοι μαζί. Μπορεί τα παραπάνω να έμοιαζαν με απλές ασχολίες, αλλά στην πραγματικότητα τα παιδιά εξασκούνταν σε πολλές μικρές αλληλεπιδράσεις σε πραγματικό χρόνο, κάτι στο οποίο τα σημερινά παιδιά δείχνουν να υστερούν.
Οι σημερινοί έφηβοι έχουν μάθει να επικοινωνούν κυρίως κοιτώντας την οθόνη και όχι κάποιο άλλο άτομο κατά πρόσωπο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υστερούν σε σημαντικές κοινωνικές δεξιότητες. Τα παιδιά εκτίθενται συνεχώς σε ένα είδος μη-λεκτικής επικοινωνίας όπου η γλώσσα του σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου και ακόμα και οι πιο λεπτές διαφορές στη χροιά της φωνής δεν έχουν καμία σημασία.
Απρόσωπη επικοινωνία
Το να μαθαίνει να δημιουργεί καινούριες φιλίες αποτελεί σημαντικό μέρος της ανάπτυξης ενός παιδιού. Για να μπορέσει κανείς όχι μόνο να δημιουργήσει, αλλά και να διατηρήσει μία φιλία, είναι απαραίτητο να μπορεί να πάρει κάποιο ρίσκο όταν χρειαστεί. Όταν για παράδειγμα, προκύψει ένα πρόβλημα, χρειάζεται δύναμη για να μπορέσεις να είσαι ειλικρινής με τον φίλο σου και να του πεις πώς ακριβώς αισθάνεσαι, αλλά και να μπορέσεις να ακούσεις πώς αισθάνεται εκείνος. Το να μπορείς να εκφράσεις με λόγια αυτό που νιώθεις, ακόμα και αν πρόκειται να οδηγήσει σε διαφωνία με κάποιον ή φαίνεται ριψοκίνδυνο, είναι δείγμα υψηλής αυτοεκτίμησης.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα γραπτά μηνύματα όμως οδηγούν τα παιδιά στο να μαθαίνουν να χτίζουν φιλίες μέσω μιας διαδικασίας που υπολείπεται των πιο προσωπικών πτυχών της επικοινωνίας. Η οθόνη προσφέρει ένα «τοίχος» προστασίας, οπότε εκτίθεσαι σαφώς λιγότερο. Δεν ακούς και δεν βλέπεις άμεσα την επιρροή που έχει κάθε τι που λες στον συνομιλητή σου. Επίσης, καθώς η συνομιλία δεν συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο, οι συνομιλητές μπορεί να αργήσουν να απαντήσουν και να πάρουν τον χρόνο που χρειάζονται για να σκεφτούν την κατάλληλη απάντηση. Επομένως, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι μπορεί τα παιδιά να θεωρούν ακόμη την τηλεφωνική συνομιλία «υπερβολικά έντονη», αφού απαιτεί πιο άμεση επικοινωνία.
Ηλεκτρονικός εκφοβισμός και απάτες
Ένας άλλος μεγάλος κίνδυνος της έμμεσης επικοινωνίας είναι ότι είναι σχετικά εύκολο να γίνεις πιο απότομος απ` ότι συνήθως. Τα παιδιά γράφουν πράγματα που δεν θα τολμούσαν ποτέ να πουν σε κάποιον σε μία πραγματική συνομιλία. Ο στόχος είναι να μάθουν να εκφράζουν τη γνώμη τους και να διαφωνούν με τον συνομιλητή τους όταν έχουν αντίθετη άποψη, χωρίς όμως να θέτουν σε κίνδυνο τις σχέσεις τους. Αυτό που μαθαίνουν μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ακριβώς το αντίθετο, αφού διαφωνούν με ακραίους τρόπους, πίσω από την «ασφάλεια» που παρέχει ο γραπτός λόγος και η οθόνη.
Η αποδοχή από τους συνομηλίκους είναι πολύ σημαντική για τους εφήβους, και με δεδομένο ότι πλέον μπορεί να «μετρηθεί» σε likes, πολλοί έφηβοι περνούν ώρες διαμορφώνοντας τα ηλεκτρονικά τους προφίλ. Προσπαθούν να δημιουργήσουν και να προωθήσουν μία εικόνα που, ακόμα και αν δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, έχουν στο μυαλό τους ως ιδανική. Έτσι, οι έφηβοι μπορεί να βγάζουν αμέτρητες φωτογραφίες μέχρι να βρουν εκείνες που πιστεύουν πως αξίζει να δημοσιεύσουν και να προσπαθούν με κάθε τρόπο να τραβήξουν την προσοχή και να «κερδίσουν» ο ένας τον άλλον φτάνοντας ακόμα και στα άκρα. Τα παραπάνω αποτελούσαν πάντα μέρος της συμπεριφοράς των εφήβων. Το διαδίκτυο όμως δημιούργησε περισσότερες ευκαιρίες, και περισσότερους κινδύνους από ποτέ.
Η διαφορά ανάμεσα στην εικόνα που παρουσιάζουν οι έφηβοι στα προφίλ τους στο διαδίκτυο και στο πώς πραγματικά νιώθουν μπορεί να τους επηρεάσει σημαντικά. Η εφηβεία είναι μία περίοδος κατά την οποία τα παιδιά προσπαθούν να βρουν μία ισορροπία ανάμεσα στο πώς δείχνουν και στο πώς πραγματικά είναι. Σύμφωνα με ειδικούς, η αυτοεκτίμηση ενισχύεται όταν σταθεροποιείται ο χαρακτήρας του ατόμου και συνειδητοποιεί ποιος είναι. Όσο πιο πολλές διαφορετικές εικόνες βγάζει κανείς προς τα έξω και όσο πιο πολλή ώρα αφιερώνει στο να προσποιείται κάτι που δεν είναι πραγματικά, τόσο πιο δύσκολο είναι να αισθανθεί καλά με τον εαυτό του.
Διαρκής παρακολούθηση
Μία μεγάλη αλλαγή που έχει έρθει με την εκτεταμένη χρήση της τεχνολογίας, και κυρίως με τα smart phones, είναι ότι δεν είμαστε ποτέ πραγματικά μόνοι. Τα παιδιά ενημερώνουν συνεχώς το προφίλ τους, δημοσιεύοντας ποια ταινία βλέπουν, τι μουσική ακούν και τι βιβλία διαβάζουν. Υπάρχουν ακόμη κι εφαρμογές που επιτρέπουν στους φίλους τους να εντοπίζουν την ακριβή τοποθεσία τους. Οι νέοι είναι συνεχώς διαθέσιμοι για να τους στείλουν οι φίλοι τους μήνυμα, η συζήτηση δεν χρειάζεται να τελειώσει ποτέ και φαίνεται σαν να συμβαίνει συνέχεια κάτι καινούριο.
Ακόμα και αν θεωρείται ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν την επικοινωνία, τα παιδιά δεν έχουν την επιλογή να απέχουν όποτε το θελήσουν και αυτό από μόνο του μπορεί να προκαλέσει άγχος. Όλοι έχουν κάποια στιγμή την ανάγκη για μία μικρή διακοπή από τη διαρκή επικοινωνία, και μερικό χρόνο για τον εαυτό τους για να χαλαρώσουν και να «γεμίσουν τις μπαταρίες». Όταν δεν υπάρχει αυτή η επιλογή, μπορεί να δημιουργηθεί μία αίσθηση συνεχούς αγωνίας.
Επίσης, παραδόξως, είναι εκπληκτικά εύκολο να αισθανθείς μοναξιά ακόμα και αν βρίσκεσαι στο επίκεντρο όλης αυτής της υπερ-συνδεσιμότητας. Τα παιδιά καταλαβαίνουν αμέσως πότε τα αγνοούν, αφού όταν κάποιος δεν απαντά ποτέ στα μηνύματα, το μήνυμα που στέλνει είναι παραπάνω από σαφές. Έτσι, τα παιδιά μπορεί να διακόψουν κάθε επαφή με κάποιον, απλά και μόνο με το να εξαφανιστούν από την οθόνη του, χωρίς να του εξηγήσουν ποτέ τι συνέβη.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;
Η πρώτη συμβουλή που δίνουν οι ειδικοί σχετικά με το πώς θα ήταν καλό να διαχειριστούν οι γονείς την αυξημένη χρήση της τεχνολογίας ώστε να περιορίσουν τους κινδύνους που σχετίζονται με αυτή, είναι αρχικά να περιορίσουν οι ίδιοι τη χρήση της. Οι γονείς λειτουργούν ως παράδειγμα για τα παιδιά τους, γι` αυτό είναι καλό να χρησιμοποιούν και οι ίδιοι με μέτρο τον υπολογιστή και το κινητό τους τηλέφωνο. Μία ιδέα θα ήταν να καθιερώσετε κάποιες συγκεκριμένες ώρες της ημέρας ή να ορίσετε κάποιο χώρο του σπιτιού όπου κανείς δεν θα χρησιμοποιεί το κινητό του.
Αποφεύγετε να ελέγχετε τα μηνύματά σας αμέσως μόλις επιστρέφετε από τη δουλειά και αν χρειάζεται να ενημερωθείτε για κάτι το πρωί, είναι καλό να ξυπνήσετε λίγο νωρίτερα από τα παιδιά ώστε να μπορέσετε να τους δώσετε όλη την προσοχή σας από τη στιγμή που θα ξυπνήσουν μέχρι τη στιγμή που θα φύγουν για το σχολείο. Ακόμη, αποφεύγετε να χρησιμοποιείτε το κινητό σας στον δρόμο από και προς το σχολείο, καθώς η διαδρομή αυτή είναι μία καλή ευκαιρία για να επικοινωνήσετε με τα παιδιά.
Περιορίζοντας τη χρήση της τεχνολογίας, ενισχύετε τη σχέση με τα παιδιά σας και τους παρέχετε μία αίσθηση ασφάλειας. Τα παιδιά πρέπει να νιώθουν ότι είστε πάντα διαθέσιμοι να τους βοηθήσετε σε κάθε τους πρόβλημα και να μιλήσετε για τη μέρα τους. Οι στιγμές που οι γονείς έχουν στραμμένη την προσοχή τους στις οθόνες των ηλεκτρονικών συσκευών επηρεάζουν τη σχέση τους με τα παιδιά, τα οποία μπορεί να αρχίσουν να στρέφονται στο διαδίκτυο για να αναζητήσουν τη βοήθεια ή τις απαντήσεις που ψάχνουν. Κάτι που σίγουρα δεν είναι επιθυμητό καθώς το διαδίκτυο μπορεί να προσφέρει αμέτρητες πληροφορίες, οι οποίες όμως δεν φιλτράρονται ώστε να ανταποκρίνονται στις αξίες και την προσωπικότητα του παιδιού σας.
Μία άλλη συμβουλή των ειδικών είναι να καθυστερήσετε όσο το δυνατόν περισσότερο την πρώτη επαφή των παιδιών με την τεχνολογία αυτού του είδους. Αν όμως τα παιδιά σας έχουν ήδη δημιουργήσει προφίλ στο facebook, προσπαθήστε να είστε κοντά τους και να ασχολείστε από κοινού με τη σελίδα τους. Αυτό που δεν προτείνεται, εκτός αν συντρέχει κάποιος πολύ σοβαρός λόγος ανησυχίας, είναι το να διαβάζετε τα μηνύματά τους. Είναι καλό να εμπιστεύεστε τα παιδιά σας και να τους το δείχνετε, καθώς το να τα υποπτεύεστε συνεχώς χωρίς να υπάρχει λόγος, μπορεί να βλάψει τη σχέση σας μαζί τους.
Τέλος, η πιο χρήσιμη ίσως συμβουλή που δίνουν οι ειδικοί είναι το να ενισχύσετε την αυτοπεποίθηση του παιδιού σας παροτρύνοντας το να λάβει μέρος σε δραστηριότητες που το ενδιαφέρουν πραγματικά. Μπορεί να είναι η συμμετοχή σε κάποια αθλητική ομάδα, μαθήματα μουσικής, εθελοντισμός ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να βρίσκει το κάθε παιδί ενδιαφέρον. Όταν τα παιδιά επικεντρώνονται στο τι μπορούν να κάνουν, αντί στο πώς είναι η εμφάνισή τους, είναι πιο ευτυχισμένα και καλύτερα προετοιμασμένα για επιτυχίες στην πραγματική ζωή. Το γεγονός μάλιστα ότι οι περισσότερες από τις δραστηριότητες που επιλέγουν τα παιδιά περιλαμβάνουν άμεση επικοινωνία με συνομηλίκους τους, κάνει τις συγκεκριμένες δραστηριότητες ακόμη πιο κατάλληλες για τα παιδιά και τους εφήβους.
Προσαρμογή από: www.childmind.org/
Νατάσα Ταουξή
