Οι μαθησιακές δυσκολίες δεν επηρεάζουν μόνο το σχολείο αλλά και την επικοινωνία και τις σχέσεις με τα άλλα παιδιά.

Καρολίν Μίλερ

Όταν κάνουμε αναφορά στα παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές προκλήσεις, αναδεικνύουμε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην ανάγνωση ή στα μαθηματικά, στην ικανότητα οργάνωσης και εστίασης προσοχής, καθώς και στο να παραμένουν συγκεντρωμένα στο σχολείο. Ωστόσο, πολλοί μαθητές με μαθησιακές διαταραχές και διάσπαση προσοχής έχουν ταυτόχρονα κοινωνικά προβλήματα και προβλήματα επικοινωνίας.

Δυσκολεύονται να έρθουν σε επαφή με άλλα παιδιά, να κάνουν φίλους και να κατανοήσουν αυτό που αναμένουμε από αυτά να κάνουν σε κοινωνικές περιστάσεις.

Κάποια από αυτά χάνουν κοινωνικές νύξεις, παρερμηνεύουν τη γλώσσα του σώματος και τον τόνο της φωνής. Παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να μιλούν πολύ ή στη λάθος στιγμή ή να λένε πράγματα τα οποία είναι κοινωνικά μη αποδεκτά. Κάποια είναι άκαμπτα κατά τη συζήτηση, δυσκολεύονται να εκφραστούν και δεν πιάνουν το νόημα του χιούμορ των άλλων. Δεν καταλαβαίνουν πράγματα τα οποία για τα άλλα παιδιά φαίνεται να γίνονται κατανοητά χωρίς κανένα κόπο. Μπορεί να έχουν δυσκολίες να κατανοήσουν το τι συμβαίνει μέσα σε μια ομάδα και να βρουν έναν τρόπο να υπάρξουν μέσα σε αυτήν.

Για τα παιδιά και τους εφήβους, το να αποτραβιούνται, ως κοινωνική συμπεριφορά, μπορεί εύκολα να οδηγήσει στην απόρριψη τους από τους παντογνώστες συνομηλίκους τους και να τους κάνει στόχο πειράγματος και εκφοβισμού. Καμιά φορά, νέα παιδιά με κοινωνική δυσκαμψία ή κοινωνικό έλλειμμα διαγνώσκονται λανθασμένα με αυτισμό επειδή αυτές οι συμπεριφορές συνηγορούν στην διάγνωση του αυτισμού. Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι αυτές οι συμπεριφορές παρατηρούνται επίσης σε πολλά παιδιά που δεν βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού.

«Τα πιο πολλά παιδιά που αντιμετωπίζουν μαθησιακές δυσκολίες αντιμετωπίζουν κοινωνικές διαστάσεις στο πρόβλημά τους» παρατηρεί ο Σκοτ Μπεζσίλκο, διευθυντής του Προπαρασκευαστικού Σχολείου του Γουίνστον, το οποίο ειδικεύεται στην διδασκαλία παιδιών με μαθησιακές προσκλήσεις. Τι είναι αυτό που προκαλεί αυτές τις κοινωνικές και επικοινωνιακές δυσκολίες, και γιατί τις αντιμετωπίζουν τα παιδιά με ΔΕΠΥ και μαθησιακές διαταραχές;

Η γνωστική διαδικασία

Για να γίνει κατανοητή η σχέση μεταξύ μαθησιακών δυσκολιών και κοινωνικών δυσκολιών, βοηθάει το να εξετάσουμε την γνωστική διαδικασία που πρέπει να λάβει χώρα σε μια επιτυχημένη κοινωνική αλληλεπίδραση.

Μια κοινωνική αλληλεπίδραση εμπλέκει την παρουσία κάποιων καινούργιων πληροφοριών ή καταστάσεων οι οποίες ζητούν μιαν απάντηση. Συνήθως σκεφτόμαστε αυτές τις αλληλεπιδράσεις ως ενστικτώδεις και στιγμιαίες - απλά ξέρεις πως να αντιδράσεις κατάλληλα χωρίς να χρειάζεται να το σκεφτείς παραπάνω, σημειώνει ο Μπεζσίλκο. Στην πραγματικότητα όμως είναι μια γνωστική διαδικασία πολλαπλών σταδίων. Πρέπει να καταλάβεις αυτό που έχει ειπωθεί, να οργανώσεις ανάλογα τις σκέψεις σου, να δώσεις προτεραιότητα στην απάντηση που θέλεις να δώσεις, να ανακτήσεις τις λέξεις για να το εκφράσεις.

Αν αυτή η περιγραφή φαίνεται για τους πιο πολλούς ανθρώπους κάπως υπερβολική για κάτι που συμβαίνει στιγμιαία, ο Μπεζσίλκο προτείνει να το δούμε σαν ένα μαθηματικό πρόβλημα. Κάποιος ο οποίος είναι πολύ καλός στην επίλυση σύνθετων μαθηματικών προβλημάτων, που περιλαμβάνουν πολλαπλά βήματα, μπορεί να το λύσει με το νου του. Κάποιοι άλλοι από εμάς μπορεί να πρέπει να δουλέψουν το κάθε βήμα ξεχωριστά και διαδοχικά.

Αντίστοιχα, αν διαιρέσουμε αυτές τις «στιγμιαίες» κοινωνικές αλληλεπιδράσεις σε μια σειρά από βήματα, οι πιο πολλοί από εμάς θα καταφέρουν σχετικά εύκολα να εκτελέσουν αυτά τα βήματα με ταχύτητα φωτός. Τα παιδιά όμως με κοινωνικά και επικοινωνιακά προβλήματα μπορεί να μην προλάβουν κάποιο σημείο αυτής της γνωστικής διαδικασίας. Αυτό δεν αντανακλά την ευφυΐα τους, αλλά συγκεκριμένες μαθησιακές δεξιότητες τις οποίες αδυνατούν να κατακτήσουν αυτόματα.

«Ναι, υπάρχουν άνθρωποι που κατανοούν τα πάντα γρήγορα και εύκολα και ταχύτατα» σημειώνει ο Μπεζσίλκο «αλλά αυτό δεν είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να γίνει η κατανόηση. Η κατανόηση μπορεί να γίνει βήμα βήμα».

Το σημείο της διαδικασίας στο οποίο προσκρούει κάθε παιδί μπορεί να είναι διαφορετικό. Όταν βλέπετε παιδιά που παλεύουν να δημιουργήσουν σχέσεις με άλλα παιδιά, ή να ανταποκριθούν κατάλληλα σε κοινωνικές καταστάσεις, μπορεί  η συμπεριφορά τους επιφανειακά να είναι η ίδια, παρουσιάζει ωστόσο διαφορετικές υποκειμενικές αιτίες. Ένα παιδί μπορεί να έχει δυσκολίες:

• Στην κατανόηση της νέας πληροφορίας ή κατάστασης
• Στην οργάνωση της πληροφορίας μέσα σε μια επιθυμητή απάντηση
• Στην ανάκτηση των λέξεων για να εκφράσει αυτή την απάντηση

Δυσκολίες στην κατανόηση

Στα παιδιά που έχουν δυσκολίες στην κατανόηση κοινωνικών πληροφοριών συμπεριλαμβάνονται και αυτά που αντιμετωπίζουν αυτό που αποκαλούμε μη-λεκτική μαθησιακή διαταραχή. Αυτά τα παιδιά δυσκολεύονται να «πιάσουν» τα κοινωνικά μοτίβα και δεν αναγνωρίζουν διαισθητικά τους κανόνες των κοινωνικών σεναρίων όταν πρόκειται για μια ομάδα ατόμων στην οποία προσχωρούν, έναν χαιρετισμό στον οποίο πρέπει να απαντήσουν ή ένα αστείο που δεν καταλαβαίνουν. Δεν είναι σε θέση να τα προσαρμόσουν σε ένα μοντέλο που να τους λέει τι είδους συμπεριφορά αναμένεται από αυτούς.

Τα καλά νέα είναι ότι αυτά τα παιδιά που παλεύουν με μη-λεκτική μαθησιακή είναι συνήθως πολύ καλά στην εκμάθηση με επανάληψη λέει ο Μπεζσίλκο. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να διδαχθούν τα μοτίβα που τους λείπουν. Για παράδειγμα, τα παιδιά που δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν ποιες εκφράσεις προσώπου πάνε με ποια συναισθήματα μπορούν να διδαχθούν στην αντιστοίχιση των εκφράσεων με το μήνυμα που μεταφέρεται. Μπορούν να εξασκηθούν μέχρι να τους είναι εύκολο, θα είναι όμως πάντα μηχανικό, και όχι αβίαστα.

Όταν ένας μαθητής στο Προπαρασκευαστικό Σχολείο Γουίνστον έχει βιώσει μια αρνητική κοινωνική αλληλεπίδραση, ο καθηγητής του θα τον βοηθήσει να το αναλύσει, θα το σπάσει σε κομμάτια για να βοηθήσει τον μαθητή να δει τι συνέβη και ποιο είναι το σημείο που του δημιουργεί πρόβλημα, ή μπορεί να μάθει να το κάνει διαφορετικά την επόμενη φορά.

Προβλήματα με την οργάνωση

Τα παιδιά που έχουν προβλήματα με τις εκτελεστικές λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ, μπορεί να κατανοούν την πληροφορία στην οποία προσπαθούν να απαντήσουν, δυσκολεύονται όμως να την οργανώσουν και να την ιεραρχήσουν. Μπορεί να μην επιλέξουν το σωστό ερέθισμα για να απαντήσουν -αδιαφορώντας, για παράδειγμα, για την ερώτηση που έκανε ο δάσκαλος,  δίνοντας, αντί αυτού, προσοχή στο σχόλιο που έκανε ένας συμμαθητής. Ή ικανοποιούν την παρόρμηση να πουν κάτι αγενές επειδή ο εγκέφαλός τους δεν τους επισημαίνει ότι οι συνέπειες θα είναι κακές.

Όταν αυτά τα παιδιά έχουν παρελθόν στο να αγνοούν τις μορφές εξουσίας ή ξεφουρνίζουν κάτι μη κοινωνικά αποδεκτό, παίρνουν αρνητική ανατροφοδότηση. «Η προσωπική τους αφήγηση μετατρέπεται στο ότι κάνουν συνεχώς λάθος» λέει ο Μπεζσίλκο, «ότι δεν είναι έξυπνοι, αλλά παρορμητικοί και κοινωνικά απροσάρμοστοι. Μπορεί και να μην χρειάζεται να είναι έτσι.»

Αυτά τα παιδιά δεν είναι κοινωνικά ανόητα· απλά δεν κάνουν απαραίτητα τις σωστές επιλογές για το ποιες είναι οι νύξεις στις οποίες πρέπει να ανταποκριθούν, ή για το πως να οργανώσουν την απάντησή τους αποτελεσματικά. Η αυτορρύθμιση, ή η αποτελεσματική διαχείριση της συμπεριφοράς τους είναι κάτι πάνω στο οποίο πρέπει να δουλέψουν.

Στο Σχολείο Γουίνστον ο στόχος είναι να καταφέρουν τα παιδιά να καταλάβουν πως οι αδυναμίες των εκτελεστικών τους λειτουργιών επηρεάζει τόσο την ικανότητά τους να δημιουργούν σχέσεις με τα άλλα παιδιά όσο και την ικανότητά τους να λύνουν σύνθετα μαθηματικά προβλήματα. Ο στόχος είναι να βοηθηθούν οι μαθητές να γίνουν πιο ανθεκτικοί, και ανοιχτοί στην ανατροφοδότηση όταν κάνουν λάθη σημειώνει ο Μπεζσίλκο. «Θα μπορούσαμε να πούμε σε έναν μαθητή «Έχεις πάρει μια λάθος απόφαση που έγινε η αιτία για μια αρνητική αντίδραση από τον συμμαθητή σου, και η απάντησή σου ήταν να αποσυρθείς». Πρέπει να τους διδάξουμε τι είναι η αυτορρύθμιση, όταν γίνεται σωστά, και πως να την επιτύχουν.»

Το να δουλέψεις πάνω στην αυτορρύθμιση με τον ίδιο τρόπο που δουλεύεις στα μαθηματικά ή στην κατανόηση της ανάγνωσης είναι μια εργασία που τα παιδιά μπορούν να δουν ως εποικοδομητική, προσθέτει ο Μπεζσίλκο. Ωστόσο, μόνο εάν παρουσιάζεται με αυτόν τον τρόπο, και όχι ως: «Είσαι τόσο ανοργάνωτος! Πρέπει να προσέχεις!»

Προβλήματα στην ανάκτηση των λέξεων

Για τα παιδιά με δυσλεξία, το πρόβλημα συνήθως δεν έγκειται στην ανάγνωση των μη-λεκτικών σημείων ή στην κατανόηση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και τη γνώση να απαντά κατάλληλα. Σε όλα αυτά μπορεί και να διαπρέπουν. Επειδή όμως η βασική αποκωδικοποίηση της γλώσσας και η παρακολούθηση των πολλαπλών βημάτων δεν γίνεται χωρίς κόπο γι αυτούς, ίσως να δυσκολεύονται με την γρήγορη ανάκτηση των λέξεων.

Αυτό τα επηρεάζει όχι μόνο όταν διαβάζουν και γράφουν, αλλά επίσης όταν μιλούν. Όταν μιλάνε, το λεξιλόγιό τους δεν είναι τόσο αναπτυγμένο όσο θα μπορούσε να είναι και η προφορική τους έκφραση μπορεί να είναι ανακριβής και ιδιότροπη εξαιτίας της δυσκολίας τους να ανακτήσουν λέξεις, ή γιατί δεν χρησιμοποιούν τη σωστή λέξη.

«Ως αποτέλεσμα, διακυβεύεται η ικανότητά τους να λειτουργήσουν γλωσσικά», εξηγεί ο Μπεζσίλκο. Κι ενώ μπορεί να είναι καλοί στην μη-λεκτική διάσταση, όσο η κοινωνικοποίηση γίνεται όλο και πιο λεκτική, μπορεί να φανούν απλοϊκοί, ή ανώριμοι, ή απλά ότι «δεν το ‘χουν» σε σχέση με τους συμμαθητές τους.

Ο Μπεζσίλκο έχει δει παιδιά με τέτοιο προφίλ να εκφοβίζονται στα προηγούμενα σχολεία τους εξαιτίας της κοινωνικής τους αδεξιότητας. «Ακόμα και αν τα γλωσσικά θέματα της δυσλεξίας δεν έχουν άμεση επίπτωση στην κοινωνικοποίηση» σημειώνει, «μπορεί πάραυτα να μειώσει την αυτοπεποίθηση τους σε βαθμό τέτοιο που να απαιτεί από τους καθηγητές να ξαναχτίσουν δεξιότητες όπως ανθεκτικότητα και αυτοσυνηγορία».

Έλλειψη αυτοπεποίθησης

Η αυτοπεποίθηση μπορεί να είναι θέμα για τα παιδιά που δεν αντιμετωπίζουν καμία αναπτυξιακή διαταραχή, φυσικά. Όμως όταν τα παιδιά που αντιμετωπίζουν σοβαρά εμπόδια στην μάθηση θα έχουν παλέψει σε διάφορες τάξεις όπου κύρια εστίαση είναι η ανάγνωση και η γραφή, η αυτοπεποίθησή τους μπορεί να έχει υποστεί σοβαρή ζημιά.

Αν δεν έχουν διαγνωστεί, θα έχουν μάλλον κατηγορηθεί ότι δεν έχουν προσπαθήσει αρκετά να μάθουν - ή ότι δεν προσέχουν τα πράγματά τους ή ότι δεν τελειώνουν τις εργασίες τους - και θα έχουν σίγουρα ξεκινήσει να ανησυχούν ότι δεν είναι τόσο έξυπνα όσο τα άλλα παιδιά. Πολλά παιδιά με ΔΕΠΥ ή δυσλεξία (ή και τα δυο) προσπαθούν να κρύψουν την πάλη που κάνουν και τον κόπο που καταβάλλουν για να μην καταλάβουν τα άλλα παιδιά ότι έχουν κάποιο πρόβλημα.

«Παιδιά που νιώθουν άσχημα για τον εαυτό τους και ντρέπονται για την αποτυχία τους σε βασικές δεξιότητες, θα έχουν δυσκολίες αλληλεπιδρώντας με τους συμμαθητές τους» σημειώνει ο Μπεζσίλκο.

Γι αυτά τα παιδιά, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνουμε είναι να τα βοηθήσουμε να καταλάβουν ότι είναι το ίδιο έξυπνα όσο και τα άλλα, και ότι μπορούν να προλάβουν τους συμμαθητές τους με την κατάλληλη υποστήριξη. Και, φυσικά, το επόμενο βήμα είναι να τους δώσουμε αυτή την υποστήριξη, να βοηθηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν τις απαιτούμενες δεξιότητες και στρατηγικές που θα τους επιτρέψουν να δουλέψουν στο βασικό τους πρόβλημα ώστε να έχουν μια ευκαιρία να πετύχουν - τόσο ακαδημαϊκά όσο και κοινωνικά.

Αν μια παράξενη κοινωνική συμπεριφορά γίνεται αντιληπτή ως μια λειτουργία από ελλιπείς δεξιότητες, εξουδετερώνονται οι καταστάσεις όπου γονείς, καθηγητές και άλλοι ενήλικες συνήθως χάνουν την ψυχραιμία τους, κάνοντας χειρότερη την θέση στην οποία βρίσκεται το παιδί.

Ως ενήλικες, συνηθίζουμε όλοι εμείς να αντιδρούμε συναισθηματικά όταν τα παιδιά δεν κάνουν αυτό που θέλουμε να κάνουν κοινωνικά, σημειώνει ο Μπεζσίλκο. «Κανείς ποτέ δεν αποκάλεσε κάποιον κακό παιδί επειδή δεν καταλαβαίνει σωστά τις λέξεις. Όμως αν είναι παρορμητικός στην τάξη και πετάγεται λέγοντας κάτι στον καθηγητή του, τότε εκείνος μπορεί να εκνευριστεί».

Σε πολλά σχολεία, όταν υπάρχει μια συναισθηματική σύγκρουση μεταξύ μαθητών και καθηγητών, κανείς δεν σκέφτεται καθαρά, συμπληρώνει, κι αυτό μειώνει την πιθανότητα μάθησης. «Έτσι, προσπαθούμε να δούμε τα λάθη και την αποκατάσταση αυτών των λαθών σαν μια λογική διαδικασία βασισμένη σε δεξιότητες» λέει, «παρά να στέλνονται τα παιδιά στο γραφείο του διευθυντή».

Το άρθρο αυτό έγινε σε συνεργασία με το  Προπαρασκευαστικό Σχολείο Γουίνστον, ένα σχολείο στη Νέα Υόρκη που ειδικεύεται στη διδασκαλία με μαθητές που έχουν μαθησιακές δυσκολίες.

Μετάφραση/ Προσαρμογή από: www.childmind.org

Εξειδικευμένο υλικό για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες!