Αντιμετωπίζοντας τη Δυσαριθμησία
Αντιμετωπίζοντας τη Δυσαριθμησία στα Παιδιά
Οι δυσκολίες στα μαθηματικά που ενδέχεται να αντιμετωπίζει ένας μαθητής μπορεί να οφείλονται σε πλήθος παραγόντων. Η παραδοσιακή διδασκαλία των μαθηματικών που στοχεύει περισσότερο στη μηχανιστική μετάδοση πληροφοριών και απομνημόνευση και λιγότερο στην αυτενέργεια, την ανακάλυψη, το διάλογο, την κατανόηση και τη σχέση των μαθηματικών με τον κόσμο γύρω μας αποτελεί καθοριστικό παράγοντα δυσκολιών στο μάθημα των μαθηματικών. Ενδεχόμενες συνεπώς αποτυχίες στις πρώτες τάξεις του δημοτικού προκαλούν σοβαρό άγχος και αποστροφή για το μάθημα των μαθηματικών στις επόμενες τάξεις. Οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες λόγω τις ιεραρχικής φύσης των μαθηματικών σε συνδυασμό με παγιωμένες αναχρονιστικές αντιλήψεις για το μάθημα των μαθηματικών, όπως «γεννιέται κάποιος με μαθηματικό μυαλό», «τα κορίτσια είναι εκ φύσεως πιο αδύναμα στα μαθηματικά» ή «κανένας στην οικογένειά μου δεν ήταν καλός στα μαθηματικά», συχνά λειτουργούν ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Η μάθηση των Μαθηματικών προϋποθέτει πληθώρα ειδικών και γενικών γνωστικών δεξιοτήτων. Μεταξύ άλλων, απαραίτητες κρίνονται η επίγνωση/αίσθηση των αριθμών (διαισθητική αντίληψη περισσότερου-λιγότερου, σύνδεση της ποσότητας «» με την αριθμολέξη «τρία» και το αριθμητικό ψηφίο «3»), η αριθμητική ευελιξία (πχ βλέπω το 12 ως τον προηγούμενο αριθμό του 13 και τον επόμενο του 11, ως 10+2, ως το διπλάσιο του 6, ως 3 x 4, ως το μισό του 24, ...) οι λεκτικές δεξιότητες (για την εκμάθηση των αριθμολέξεων και την ανάγνωση και κατανόηση λεκτικών προβλημάτων ή εκφωνήσεων των ασκήσεων), η μνήμη (για την απομνημόνευση βασικών αριθμητικών δεδομένων, διαδικασιών, κανόνων, τύπων, συμβόλων), η οπτικο-χωρική αντίληψη (αναπαράσταση των αριθμών σε μια νοητή αριθμογραμμή, διαχείριση γεωμετρικών σχημάτων), η λογική (σχεσιακή, παραγωγική, επαγωγική), η μεταγνωστική ικανότητα (η λήψη απόφασης μέσω των γνώσεων που έχουν αποκτηθεί ).
Ο μαθητής που εμφανίζει έλλειμμα σε μια ή περισσότερες από τις παραπάνω γνωστικές δεξιότητες αντιμετωπίζει Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά ή Δυσαριθμησία όπως ευρέως έχει επικρατήσει να αποκαλείται. Δυσαριθμησία θεωρείται η σταθερά χαμηλή μαθηματική επίδοση αναπτυξιακής προέλευσης, η οποία σχετίζεται με κάποιο έλλειμμα σε μία ή περισσότερες γνωστικές λειτουργίες ή/και αναπαραστάσεις των αριθμών. Η διαταραχή εμφανίζεται, σε μαθητές τυπικής ανάπτυξης, οι οποίοι ενδιαφέρονται να μάθουν μαθηματικά και ταυτόχρονα έχουν τυπική πρόσβαση σε κατάλληλη μαθηματική εκπαίδευση. Η έρευνα, ωστόσο, προτείνει ότι τα περισσότερα άτομα που είναι αδύναμα στα Mαθηματικά, δεν παρουσιάζουν Δυσαριθμησία (Szűcs & Goswami, 2013).
Μαθησιακές δυσκολίες στα Μαθηματικά (ΜΔΜ) αντιμετωπίζουν επίσης συχνά μαθητές οι οποίοι έχουν λεκτικές μαθησιακές δυσκολίες (Δυσλεξία, Δυσαναγνωσία, Ειδική Γλωσσική Διαταραχή), Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), Δυσπραξία, που ανήκουν στο φάσμα του Αυτισμού καθώς και μαθητές οι οποίοι εμφανίζουν συννοσηρότητα των παραπάνω (Καραγιαννάκης, 2012).
Ωστόσο, οι προαναφερθέντες όροι δεν παρέχουν σαφή στοιχεία για την επίδραση των ΜΔΜ στο μάθημα των μαθηματικών ανά περίπτωση. Ένας επιπρόσθετος παράγοντας που δυσκολεύει τον καθορισμό των επιμέρους δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με ΜΔΜ είναι η ετερογένεια που εμφανίζουν μεταξύ τους. Για το λόγο αυτό, προτιμάται η αναφορά και διάκριση των ΜΔΜ στους εξής τέσσερις τομείς: Δυσκολίες επίγνωσης αριθμού (διαισθητική εκτίμηση ποσοτήτων, σύνδεση αριθμητικών συμβόλων – ποσότητας- αριθμολέξεων, σύγκριση αριθμών), Οπτικο-χωρικές δυσκολίες (σύγχυση μαθηματικών συμβόλων, αριθμογραμμές, επεξεργασία γεωμετρικών σχημάτων και παραστάσεων), Δυσκολίες μνήμης (ανάκληση αριθμητικών γεγονότων π.χ. προπαίδεια, εκτέλεση νοερών υπολογισμών, στη διατήρηση δεδομένων - ζητούμενων λεκτικών προβλημάτων) και Δυσκολίες συλλογιστικής (εύρεση μοτίβων, επιλογή κατάλληλης διαδικασίας, αντίληψη μαθηματικής λογικής, λήψη αποφάσεων) (Karagiannakis, Baccaglini & Papadatos, 2014).
Το παραπάνω τετραπλό μοντέλο ΜΔΜ πρακτικά επιτρέπει στον ειδικό και τον εκπαιδευτικό τη σκιαγράφηση εξατομικευμένων προφίλ στα Μαθηματικά καταγράφοντας τόσο τα δυνατά όσο και τα αδύναμα στα Μαθηματικά (Karagiannakis & Baccaglini-Frank, 2014) και μπορεί να αποτελέσει τη βάση για το σχεδιασμό αποτελεσματικών στρατηγικών αντιμετώπισης των δυσκολιών στα Μαθηματικά τόσο σε εξατομικευμένο όσο και σε ομαδικό επίπεδο (Karagiannakis & Cooreman, 2014; Καραγιαννάκης, 2012).
Η αντιμετώπιση των δυσκολιών στα Μαθηματικά θα πρέπει να επικεντρώνεται σε τρόπους διδασκαλίας που εστιάζουν στην κατανόηση των βασικών μαθηματικών εννοιών λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τα δυνατά σημεία κάθε μαθητή ανεξαρτήτως των δυσκολιών που αντιμετωπίζει. Μόνο έτσι θα βιώσει επιτυχία ο μαθητής στο μάθημα των Μαθηματικών, εξασφαλίζοντας έτσι τα απαραίτητα θετικά κίνητρα για να συνεχίσει την προσπάθεια. Αντιθέτως, η διδασκαλία και τα προγράμματα παρέμβασης τα οποία στοχεύουν αποκλειστικά στην αντιμετώπιση των αδυναμιών του μαθητή συμβάλλουν στην ανακύκλωση του προβλήματος με αποτέλεσμα ο μαθητής να συνεχίσει να εκτίθεται σε περαιτέρω αποτυχίες, οι οποίες αυξάνουν το άγχος και αποτελούν αντικίνητρο ενεργής εμπλοκής του μαθητή με το αντικείμενο (Karagiannakis & Cooreman, 2014). Η αποτελεσματική αντιμετώπιση δυσκολιών στα Μαθηματικά ξεκινά μόλις ο μαθητής βιώσει επιτυχία και άρα πιστέψει ότι αξίζει η προσπάθεια.
Η διδασκαλία των Μαθηματικών θα πρέπει να δίνει σε κάθε μαθητή (ανεξαρτήτως του γνωστικού του προφίλ) τη δυνατότητα να προσεγγίσει και να ανακαλύψει τους αριθμούς, και κατ’ επέκταση τις αριθμητικές έννοιες και διαδικασίες, μέσα σε ένα ρεαλιστικό πλαίσιο με αληθινά χαρακτηριστικά, χρησιμοποιώντας αυθεντικά υλικά τα οποία έχουν πρακτική εφαρμογή για το ίδιο στην καθημερινότητά του. Η έρευνα δείχνει πως η αναγκαία μετάβαση από το συγκεκριμένο () στο συμβολικό (3) που απαιτείται στα μαθηματικά, επιτυγχάνεται μέσω της ικανότητας των μαθητών να δημιουργούν μια αντίστοιχη προσωπική φανταστική αναπαράσταση. Οι απαραίτητες όμως αυτές φανταστικές αναπαραστάσεις είναι ευκολότερο να δημιουργηθούν αλλά και να συγκρατηθούν μακροπρόθεσμα στη μνήμη των μαθητών όταν αποτελούν αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης με οικεία προς αυτούς υλικά.
Η φιλοσοφία διδασκαλίας των Μαθηματικών για μαθητές με ΜΔΜ, που παρουσιάζεται σε αυτήν την σειρά εκπαιδευτικών ebook μετουσιώνει όλα τα παραπάνω και στηρίζεται στην αξιοποίηση και στο χειρισμό αυθεντικών, χειροπιαστών υλικών που συναντώνται στην καθημερινότητα όλων μας, προκειμένου να εξηγήσει βιωματικά στο παιδί που δυσκολεύεται, δυσνόητες μαθηματικές έννοιες και πολύπλοκες μαθηματικές διαδικασίες που συχνά παραμένουν « ακατανόητες» για πολλούς μαθητές.
Έτσι, μέσω της πράξης και της ενασχόλησης με συγκεκριμένα υλικά μέσα σε ένα ρεαλιστικό πλαίσιο (π.χ. σενάρια αγοράς-πώλησης με αληθινά χρήματα, μέτρηση με πραγματικά εργαλεία μέτρησης, αναζήτηση αριθμητικών πληροφοριών στο διαδίκτυο) οι έννοιες και οι διαδικασίες που αφορούν τους αριθμούς παύουν να είναι αφηρημένες και αποκτούν συγκεκριμένο νόημα και ρεαλιστικό σκοπό για το ίδιο το παιδί. Με αυτόν τον τρόπο, οι νέες πληροφορίες έχουν περισσότερες πιθανότητες να κατανοηθούν σε βάθος, να διατηρηθούν στην μνήμη του μαθητή και συνεπώς να εφαρμοστούν με κάθε ευκαιρία, δηλαδή να γίνουν πραγματικές γνώσεις. Κατά συνέπεια, ζητούμενο της προσέγγισης αυτής είναι τα παιδιά με ΜΔΜ να αντιληφθούν τα Μαθηματικά ως ένα εργαλείο που τους βοηθά να ερμηνεύσουν και να αντιμετωπίσουν με επιτυχία και σιγουριά πολλές καθημερινές καταστάσεις, συμβάλλοντας τελικά στην τόνωση της αυτοπεποίθησής τους και του αισθήματος της αποτελεσματικότητας σε σχέση με το συγκεκριμένο μάθημα.
Η σειρά ebook με τίτλο "ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΥΣΑΡΙΘΜΗΣΙΑ | Πρόγραμμα Παρέμβασης" επικεντρώνεται σε καινοτόμους τρόπους διδασκαλίας, που δίνουν στο μαθητή τη δυνατότητα να προσεγγίζει τους αριθμούς, βιωματικά, χρησιμοποιώντας εναλλακτικά υλικά(π.χ. τραπουλόχαρτα).
Μέσω των ποικίλων δραστηριοτήτων παρέμβασης και των εκτυπώσιμων φύλλων εργασίας και εποπτικών υλικών, τα παιδιά που δυσκολεύονται στα Μαθηματικά πετυχαίνουν να κατανοήσουν δυσνόητες έννοιες και πολύπλοκες διαδικασίες και να αντιληφθούν τα Μαθηματικά ως ένα εργαλείο που τους βοηθά να ερμηνεύσουν καθημερινές καταστάσεις, συμβάλλοντας τελικά στην τόνωση της αυτοπεποίθησης και του αισθήματος της αποτελεσματικότητας σε σχέση με το συγκεκριμένο μάθημα.
Δρ. Καραγιαννάκης Γιάννης, Μαθηματικός
Εκπαιδευτείτε με το Σεμινάριο για τη Δυσαριθμησία: